درمان اختلالات گفتاری در کودکان + گفتار درمانی کودکان

یکی از نگرانی های والدین در ارتباط با کودکان خود اختلالات گفتاری و کلامی کودک خود است و از ما سوالات فراوانی در ارتباط با گفتار درمانی کودک ۳ و ۴ ساله خود دارند، ما در این مطلب سعی کرده ایم تمام حیطه های مرتبط با گفتار درمانی کودکان را پاسخ دهیم.

اکثر مقالاتی که این روزها در وب سایت ها و وبلاگ ها می خوانید حاوی نکاتی برای دانش بیشتر شما هستند به هیچ عنوان از این نکات برای درمان کودک خود استفاده نکنید، فقط نکات را خوانده تا با terminology یا واژگان و Definition یا تعاریف آنها آشنا شوید.

قبل توضیح هر نکته ای درباره اختلال گفتاری در کودکان ابتدا باید به ریشه اختلال گفتاری بپردازیم. پس ابتدا به تعریف و توضیح دو واژه روبرو می پردازیم تا بدانیم اختلال یک کودک در صحبت کردن از کجا نشئات می گیرد. اختلال زبانی و اختلال گفتاری چیست؟

اختلال زبانی چیست؟

افراد مبتلا به اختلال زبان در بیان خود و درک آنچه دیگران می گویند مشکل دارند که این اختلال ارتباط کمی با شنوایی کودک دارد.

اختلال گفتاری بین ۱۰ تا ۱۵ درصد از کودکان زیر ۳ سال وجود دارد اما در این سنین به دلیل مسیر رشد فیزیکی و ذهنی در کودکان اختلال خیلی قابل شناسایی نیست اما در ۴ سالگی به بعد دقیقا در سنی که دیگر هیچ ابهامی در رشد کودک وجود ندارد می تواند اختلال کودک را به درستی اندازه گرفت.

کودکان دارای اختلال بسیار از کلمات "اوهوم"، "آآآ"، "ئئئئئم" و "ئئئئئئئه" استفاده می کنند تا در این فاصله کلمات مناسب مورد نظر خود را پیدا کرده و جمله سازی کنند.

روش های دیگر برای تشخیص اختلال زبانی در کودکان

• دایره لغات لاغر و کم حجم در مقایسه با سایر کودکان هم سن و سال
• توانایی محدود در جمله بندی
• مشکل در استفاده از کلمات و اتصال آنها به هم برای ساخت جمله به منظور توضیح یا توصیف واقعه ای
• کاهش قدرت مکالمه
• ناتمام گذاشتن جملات
• استفاده از کلمات به ترتیبی اشتباه
• وقتی در حال پیدا کردن یه جواب هستند، سوال مورد نظر را تکرار می کنند.
• در استفاده از زبان حال، گذشته و آینده مشکل دارند (به عنوان مثال استفاده از فعل های گذشته به جای حال)

همانطوری که گفتیم برخی از این اتفاقات به دلیل رشد کودک development بسیار عادی هستند اما اگر بعد از چهار سالگی کودک همچنان این علائم را بصورت قبل از خود نشان می دهد حتما به پزشک مربوطه مراجعه نمائید.

دلیل اختلال زبانی در کودکان

اصولا ژنتیک و تغذیه نقش مهمی در اختلالات زبانی بازی می کند اما هیچ کدوم از این موارد به درستی به اثبات نرسیده اند و همگی حدس و گمان هستند.

ما یه واژه ای به نام توسعه زبان یا Language Development داریم، این واژه یعنی کودک در سنین کودکی می آموزد چگونه بشنود، ببیند، اطلاعات محیط اطراف را درک کرده، پردازش کند و به خاطر بسپارد تا در مواقع لازم آن ها را بازیابی کرده و استفاده کنند.

این روند در همه کودکان ثابت است و این مسیری است که همه کودکان بایستی آن را طی کنند اما اگر کودکی این مسیر را به کندی طی کند، احتمال اختلال در رشد زبانی کودک وجود دارد.

۳ دلیل اصلی اختلال زبانی در کودکان را می توان دلایل زیر دانست:

• مشکلات شنوایی در کودکان
• صدمات مغزی در دوران کودکی
• صدمه به سیستم عصبی مرکزی بدن کودک
• اوتیسم

تا بدینجای این مقاله، ما سعی کردیم تا درباره اختلال زبانی کودکان صحبت کنیم تا از نظر مفهومی آن را از اختلال گفتاری در کودکان جداسازی کنیم. تصویر زیر نیز می تواند کمک بیشتری به شما برای درک مفهوم توسعه زبان یا Language Development بکند.

تعریف اختلال گفتار در کودکان چیست؟

تصور کنید که کودکی می تواند بصورت کامل کلمات را دریافت کرده، آن ها را به ترتیب چینده و جمله سازی های لازم را انجام دهد اما در ادای کلمات و بیان آن ها مشکل داشته باشد. 

کلمه ای یا حرفی را بسیار تکرار کند، حروف را بسیار شبیه به هم تلفظ کند، جملات را کامل تا انتهای آخرین حرف با صدای رسا بیان نمی کند و اصطلاحا خرده خرده و نامفهوم صحبت می کند مثلا لکنت زبان نیز خود یکی از این نوع اختلالات گفتاری است.

پس اختلالات گفتاری می تواند در نحوه ایجاد صداها برای ایجاد حروف، کلمات و پس از آن جمله ها تأثیرگذار باشد البته که برخی اختلالات صوتی نیز ممکن است اختلالات گفتاری در نظر گرفته شود.

انواع اختلال گفتاری

اما دو نوع اختلال گفتاری، آپراکسی و دیسارتریا هستند.

آپراکسی گفتاری چیست؟

آپراکسی گفتار (AOS) نوعی اختلال گفتار است که در آن شخصی در صحبت کردن مشکل دارد. شخصی با مشکل آپراکسی، دقیقا می داند چه کلماتی را انتخاب کرده است، که چه چیزی را می خواهد بگوید اما در گرفتن لب، فک و زبان برای حرکت به روشی مناسب برای گفتن آن مشکل دارد.

برای صحبت کردن، مغز شما نیاز به ارسال پیام به دهان شما دارد. آپراکسی گفتاری در مسیرهای مغز نقش دارد که در برنامه ریزی و هماهنگی حرکات لازم دهان و فک برای گفتار نقش دارند.

به همین دلیل، پیام های مغز به درستی از دهان خارج نمی شوند. دو نوع اصلی آپراکسی گفتار وجود دارد.

آپراکسی گفتاری در کودکان: از بدو تولد، این نوع اختلال در دوران کودکی قابل تشخیص است. ژنتیک ممکن است در این اختلال نقش داشته باشد و به نظر می رسد بیشتر از دختران، پسران را تحت تأثیر قرار می دهد.

آپراکسی گفتاری بوجود آوردنده: این نوع AOS می تواند بر همه افراد تأثیر بگذارد، اما بیشتر آنها در بزرگسالان مشاهده می شود. این ناشی از صدمه به مغز توسط مواردی مانند سکته مغزی، آسیب دیدگی مغزی یا تومور مغزی است.

علائم آپراکسی گفتاری چیست؟

بصورت کلی آپراکسی گفتاری یا AOS یک بیماری بسیار پیچیده است که شدت و علائم آن ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. در بعضی از افراد ممکن است بسیار ملایم باشد و فرد فقط با چند تلفظ چند صدا و کلمه مشکل داشته باشد که در موارد شدید تر می تواند حتی باعث نامفهومی کلام فرد شود.

علائم آپراکسی گفتار یا AOS در دوران کودکی به شرح زیر است.

• تاخیر در بیان کلمات اول
• فقط می توانند چند صدای خواص تولید کنند
• هجاها یا اصطلاحات صدایی ای که بصورت صحیح پشت سر هم آورده نمی شوند
• بیان یک کلمه بصورت های مختلف
• مکث طولانی در بیان صدا ها
• مشکل در حرکت بین صداها و هجاها
• استرس را روی هجای نادرست یک کلمه یا استفاده از استرس یکسان برای همه هجاهای کلمات قرار دهید (منظور استرس در گفتار است، تاکید روی بیان یه حرف یا کلمه است)
• استرس را روی هجای نادرست یک کلمه یا استفاده از تاکید برابر برای همه هجاها قرار دهید
• مشکل در بیان کلمات یا جملات بلند
• مشکل در تقلید کلمه یا جمله ای که شخص دیگری می گوید
• حرکت زیاد لب، فک و زبان ها برای بیان یک کلمه یا حرف
• قدرت شنوایی ای قوی تر از گفتار دارند

دیس آرتریا - نوع دیگر اختلال گفتار

دیس آرتریا وضعیتی است که در آن، عضلات مورد استفاده در گفتار ضعیف هستند یا در کنترل کردن آنها مشکل دارید. دیس آرتریا غالبا با گفتار جویده جویده و آهسته که قابل فهم نیست تشخیص داده میشود، احتمالا شنیدید که میگن طرف "من من" می کنه.

دلایل رایج بروز دیس آرتریا، اختلالات سیستم عصبی از جمله سکته، ضربه مغزی، تومورهای مغزی، فلج صورت یا ضعف زبان و گلو هستند. البته داروهای خاصی هم ممکن است باعث بروز دیس آرتریا بشوند.

برای درمان دیسارتریا گفتار درمان خیلی می تونه تاثیر گذار باشه. روش های درمان بدون دارو از ویژه ترین روش های درمانی در ایران هستند. همیشه توصیه می کنیم این روش های درمانی را مقدم بر روش های درمانی دیگری مانند درمان های دارویی قرار دهید اما اگر زیر نظر پزشک هستید و او برای کودک شما دارو تجویز کرده با اعتماد به پزشک داروها را مصرف کنید.

از علائم دیس آرتریا چه میدانید؟

نشانه ها و علائم دیس آرتریا متفاوت هستند، و به علت بروز بیماری مربوطند. اما همه آن ها دارای یک دایره اختلالات مشخص هستند:

• گفتار جویده جویده
• گفتار آهسته
• صحبت کردن با تناژ خیلی پایین در حد زمزمه یا با تناژ خیلی بالا و بلند
• صحبت کردن تند به حدیکه نامفهموم شود
• صدای تودماغی، گوش خراش یا خش دار
• ریتم صحبت غیزطبیعی یا نامتعادل
• بلندی صدای نامتعادل
• صحبت کردن با تن یکنواخت
• مشکل در حرکت دادن زبان یا عضلات صورت

علت بوجود آمدن دیس آرتریا چه هستند؟

در دیس آستریا شما ممکن است مشکلاتی در حرکت دادن عضلات دهان، صورت یا سیستم تنفصی داشته باشید. مشکلاتی که ممکن است منجر به دیس آستریا شوند شامل موارد زیر میشوند:

• آسیب مغزی
• تومور مغزی
• فلج مغزی
• سندرم گیلین باره
• آسیب به ناحیه ی سر
• بیماری هانتینگتون
• بیماری لایم
• تعدد تصلب بافت ها
• دیستروفی عضلانی
• ضعف عضلانی گراویس (Myasthenia gravis)
• پارکینسون
• سکته
• بیماری ویلسون
• همچنین داروهایی مثل داروهای مخدر و آرام بخش میتوانند باعث بروز دیس آرتریا شوند.

با تداوم بیماری دیسارتریا مشکلات عدیده ای برای فرد مورد نظر پیش میاد، مشکلاتی مانند عدم ارتباط سالم و درست با افراد، مشکلات اجتماعی، چالش های اجتماعی در مدرسه و محل کار، افسردگی، گوشه گیری و مشکلات فراوان دیگر.

پیشنهاد می کنیم اگر دسترسی به پزشک های گفتار درمان مناسب ندارید مطلب روش های گفتار درمانی کودکان در منزل را ابتدا مطالعه کنید.

کودکانی که دچار اختلال گفتار هستند برای ارتباط با دنیای اطراف خود از روش های دیگری مثل زبان اشاره یا ساخت زبان جدید استفاده می کنند. این کودکان شاید در زمان کودکی با کمک والدین و اطرافیان بتوانند نیاز ارتباطی کلامی خود را برطرف کنند اما زمانی که در جامعه بزرگتری مثل مدرسه قرار می گیرند این اختلال گفتار، می تواند به یک مسئله بغرنج در بحث ارتباطی تبدیل شود.

چند نمونه از این اشکالات می‌تواند در املا، انشا،، روخوانی درس ها یا حتی مورد تمسخر قرار گرفتن همسالان خود و کودکان بزرگتر متبلور می شود.

کودکانی که مبتلا به مشکلات تکلم هستند از طرف خانواده و از متخصص مربوطه بایستی دارای حمایت‌های  لازم برای غلبه بر این مشکل باشند.

به هیچ عنوان اجازه ندهید که کودک شما به دلیل مشکلات بیانی و زبانی مورد تمسخر و بی اعتنایی دیگران مخصوصاً همسالان خود قرار بگیرد.

چون بهرحال اختلال در گفتار شاید در کودکان مقطعی و زودگذر باشد اما کودکانی که در سنین پائین دارای مشکلات تکلم هستند، در بزرگسالی دچار مشکلات کمتری در تکلم خود هستند. 

اما این نقیضه در دوران کودکی تاثیراتی بر روح و روان کودک می‌گذارد که در بزرگسالی در ابعاد مختلف خود را نمایان می کند، اختلال ساده در گفتار یک کودک می توانند به ابعاد دیگر شخصیت او اشاعه پیدا کرده و ضررهای جبران ناپذیری به آن ها بزنند.

بین هوش کودک و اختلال در گفتار هیچ ارتباط وجود ندارد.

پس بدانیم اگر کودکی دارای مشکل صحبت کردن است به هیچ عنوان این نشانه ای از کم هوشی او نیست. ما در تاریخ افرادی را می شناسیم که دانشمندان بزرگ زمان خود بودند اما در دوران کودکی مشکلات کلامی یکی از اصلی ترین مشکلات آنها بوده است.

درمان اختلال گفتار

در این قسمت شما چند روش ساده برای درمان اختلالات گفتاری کودکان که خانواده‌ها می توانند در منزل با کودک خود انجام دهند را توضیح داده و روشهای انجام آنها را به تفضیل همراه با فایل های صوتی مشاورین مربوطه در اختیار شما قرار دهیم پس از مطالعه متن های مورد نظر می توانید به فایل های صوتی مراجعه کرده و تمرین های مناسب را قدم به قدم با کودک خود انجام دهید.

استفاده از کارت ها برای درمان اختلال گفتار

کارت های مقوایی در اندازه های مناسب مهیا کنید که روی هر کدام از آنها یکی از حروف الفبای فارسی نوشته شده است و از کودک بخواهید آن حروف را تلفظ کند. اگر کودک شما هنوز به مدرسه نرفته است شما می توانید با نشان دادن شکل حرف مورد نظر و تلفظ آن به کودک کمک کنید تا بتواند علاوه بر یاد گرفتن حروف الفبا تلفظ آنها را هم نیز بیاموزد زیرا یادگیری حروف الفبا از هماهنگی میان تلفظ حروف و تصویر آنها در قدم اول ناشی می شود، یعنی کودک با دیدن یک حرف به مرور زمان متوجه می شود که تلفظ آن چیست.

اما بدانید که هدف از کارت های بازی یادگیری الفبای فارسی نیست و هدف ما فقط و فقط تلفظ صحیح حروف است. شما می توانید بر روی کارتهای مربوطه نیز عکس هایی از اشیا و حیوانات قرار دهید که همه کارت های مربوطه با آن حرف شروع می شوند.

برای مثال اگر قرار است حرف ش را به کودک خود آموزش دهید می توانید کارتی که بر روی آن حرف ش نوشته شده است را به کودک نمایش داده و کارت هایی با تصاویر زیر را نیز به او نمایش بدهید.

• شیر جنگل
• شتر
• شمع
• شیشه
• شیر آب
• شکر

در مدل دیگری از این بازی میتوانید از کودک بخواهید کارت مربوط به شتر، شیر جنگل، شیر خوراکی را پیدا کند.

سعی کنید این بازی را حتما چند نفری با کودک خود انجام دهید. هر روز قسمتی از زمان خود را بدون انجام هیچ کار دیگری به بازی کارت با کودک خود اختصاص دهید. در این بازی مادر و پدر دو رکن اصلی را بازی کنند و پس از آن اگر کودک دارای خواهر یا برادر دیگری هم هست بهتر از او هم با تمرکز کافی به مدت مشخص با کودک شما همزمان و توأمان وارد بازی شود.

استفاده از آینه برای درمان اختلال گفتار

یکی دیگر از راههای درمان مشکلات تکلم در کودکان استفاده از آینه است برای مثال کودکی که به درستی نمی‌تواند حرف سین را تلفظ کند میتواند نوع قرارگیری زبان خود را در هنگام تلفظ اشتباه این حرف در آینه مشاهده کرده و سعی کند زبان خود را برای تلفظ درست در جای مناسب خود قرار دهد و پس از آن مبادرت به بیان حرف سین بکند. 

آینه می تواند یک از بهترین جایگزین ها برای کودکانی باشد که نوک زبانی حرف می زنند به دلیل اینکه نوک زبان حرف زدند به دلیل قرارگیری اشتباه زبان در دهان است.

استفاده از روش تکرار برای درمان اختلال گفتار

یکی دیگر از موثرترین تمرینات برای رفع مشکلات زبان در کودکان قصه است با کودک خود راه های تکرار یک کلمه را بسیار امتحان کنید.

استفاده از قصه و شعر برای درمان اختلال گفتار

از راه ها و آموزش های غیر مستقیم استفاده کنید برای مثال قصه هایی که در آن واژه هایی وجود دارد که کودک برای تلفظ آنها باید تمرین تلفظ آن کلمه را نیز انجام دهد. کودک نمی تواند واژه ی شین را درست بیان کنند به همین دلیل برای او داستانی تعریف کنید که در آن موجودی مانند شتر یا شیر جنگل وجود دارد و از او بخواهید که این داستان را در روزهای آتی برای شما یا افراد خانواده و دوستان تعریف کنند و از آنها بخواهید که با صبوری به تمام صحبت های کودک گوش فرا دهند و اجازه دهند که کودک به صورت کامل داستان را با بیان حتی غلط خود انجام دهد که این روش می‌تواند به مرور زمان باعث شود که کودک در تلفظ کلمه مربوطه متبحر شود و پس از تلفظ غلط سعی کنید شما درست کلمه را بصورت آرام بیان کنید تا کودک از تعریف قصه و داستان به دلیل ایرادگیری های شما فاصله نگیرد هم متوجه تلفظ اشتباه خود شود.

شنیدن و بیان قصه و شعر هر دو از راه های بسیار قوی برای حل مشکلات تکلم در کودکان هستند. تعریف داستان برای کودکان می تواند شخصیت آنها را در بعدهای مختلف تقویت کند، اما در این مطلب ما به مسئله بهبود گفتار کودکان از طریق داستان و قصه می پردازیم.

از کودک خود بخواهید برای شما هر زمانی که فرصت هست داستانی حتی خیال ای بسازد و برای شما تعریف کند. داستان گویی هم تکرارهای مورد نظر شما را در خود دارد هم کودک با صحبت کردن می تواند اعتماد به نفس لازم خود را کسب کرده و برون ریزی کند.

خواندن کتاب برای درمان اختلال گفتار

این روش درمانی یکی از عام ترین روشهای درمانی است اما برای کودکان سنین ۶ سال به بالا بیشتر توصیه می شود. به خاطر اینکه کودک باید حتما تسلط لازم را به حروف، کلمات، عبارات و جملات فارسی داشته باشد.

کودکانی که در تلفظ کلمات مشکل دارند با خواندن کلمات می‌توانند به تلفظ درست آن ها دست پیدا کنند.

لزوما اختلالات گفتار کودکان در لکنت و تلفظ اشتباه حروف و کلمات خلاصه نمی شود. برخی کودکان دارای دایره لغات لغات محدودی هستند و با همین دایره لغات می‌خواهم منظور خود را به دیگران برسانند در صورتیکه برای رساندن منظور درست به هم سن و سال های خود هم نیازمند واژگان بیشتری است.

قسمتی از این واژگان همانطوری که قبلا بیان شد می تواند از طریق گوش کردن به قصه ها و داستان های صوتی و از طرف دیگر صحبت با مادر و پدر خود صورت پذیرد.

به همین دلیل خواندن می تواند کمک بسیاری به کودکان برای یادگیری کلمات عبارات و جملات بیشتر کرده که به تقویت ارتباط کودکان با محیط اطراف منجر شود.

نوک زبانی حرف زدن کودکان

حدود ۱ درصد جامعه دچار ناروانی گفتار هستند، در کودکان این آمار به ۵ تا ۷ درصد می رسد. اصولا این ناروانی مدت دار نیست مگر اینکه ترس، تب، تشنج و عواملی از این دست سبب ماندگاری آن شود.

نوک زبانی صحبت کردن کودکان بی توجهی به درمان بموقع اختلالات گفتاری در کودکان است. اگر این مشکل برطرف نشود در دوران مدرسه در دروس دیکته نویسی و رونویسی دچار مشکل می شوند که البته می توان با آموزش و گفتار درمانی به آن ها مانع افت تحصیلی شان شد.

گفتار درمانی را همین امروز انجام دهید

اگر درمان اختلالات گفتاری به سنین بالاتر (بعد از ۴ سال) موکول شود، کودک به تدریج دچار پرخاشگری، اختلال تلفظ و اختلال یادگیری و آموزش در مدرسه می شوند.

بسیاری از اختلالات کودکان تا ۷ و ۸ سالگی مرتفع می شوند اما هرچه زودتر این اتفاق بیفتد تاثیرات این اختلالات به ابعاد دیگر شخصیت کودک نفوذ نمی کند.

پس حتما تا قبل از ۴ سالگی با مراجعه به گفتار درمان سعی کنید اختلال در تلفظ تمامی کلمات را در کودک خود برطرف کنید.