گفتار درمانی کودک ۴ ساله

گفتار درمانی مجموعه ای از روش ها و تمرین هاییست که توسط متخصص گفتار درمانگر برای درمان اختلالات گفتاری، مشکلات در درک زبان و همچنین اختلال در بلع انجام میشود. 

کودک تا سن ۴ سالگی توانایی شنیدن، درک و گفتن کلمات را دارد. در این مقاله به مهارت های گفتاری، شنیداری و درک زبان کودکان ۴ ساله خواهیم پرداخت تا متوجه شدیم در چه صورتی کودک چهار ساله ی ما به گفتار درمانی نیاز دارد. بعلاوه تمرین هایی برای تقویت گفتار کودکان ۴ ساله مطرح خواهیم کرد.

حتما بخوانید: پیش یا پس از خواندن این مطلب، برای دریافت اطلاعات تکمیلی حتما مطلب آیا کودک من به گفتار درمانی نیاز دارد؟ و روش های گفتار درمانی کودکان در منزل یا همراه متخصص گفتار درمانی را مطالعه کنید.

روش مکالمه مناسب با کودک

یک الگوی خوب باشیم

کودکان مشغلولیت‌های ذهنی و درگیری‌های ما را ندارند، بنابراین در ذهنشان فضا و جای بیشتری برای توجه به اطراف و تقلید از والدین خود دارند. به عبارت دیگر، تمام حواس آنها به رفتار و گفتار شماست و هر کاری شما بکنید و هر چه بگویید، به زودی همان را از کودکتان دریافت خواهید کرد. برخورد خوب و خوش‌رفتاری شما با کودک به او یاد می‌دهد چطور با شما و دیگران رفتار کند.

به چشم‌هایش نگاه کنیم

وقتی با فرزندتان صحبت می‌کنید، همه چیز را کنار بگذارید و مستقیم و با مهربانی به چشم‌هایش نگاه کنید.

صبور باشید

زمانی که کودکان دنبال کلماتی هستند که می‌خواهند بیان کنند، فرصت دهید، اگرچه معمولاً برای والدین خسته کننده است. همچنین از پریدن بین حرف‌های کودکان جهت کامل کردن جملاتشان خودداری کنید.

به کودک گوش دهیم

کودکان دوست دارند برای شما باارزش باشند، در واقع همه این را می‌خواهند. به کودکتان واقعاً نشان بدهید که تمام دقت شما به شنیدن حرف‌هایی است که دارد می‌زند.

اگر می خواهید با کودک خود صحبت کنید حتما این نکته را در نظر داشته باشید که تماس چشمی با کودک و واضح و ساده حرف زدن می تواند بسیار به گفتار درمانی کودک شما کمک کند و همچنین همین فرصت را برای کودک خود پدید آورید که بتواند با تماس چشمی با شما صحبت کند.

این روش اعتماد به نفس او را افزایش می دهد و فرصت کافی برای انتخاب کلمات مناسب را به او می دهد.

تصور کنید در کلاس زبان فرانسوی حضور دارید و مربی شما از بدو ورود به کلاس شروع به صحبت کردن به زبان مقصد می کند، کلمات سخت و سرعت بالای مکالمات او باعث می شود شما چیزی از او یاد نگیرید دقیقا همین مورد در ارتباط با کودک شما نیز صدق می کند.

جذب کودک و جایگزینی مفاهیم

یکی از راه‌های آسان برای معرفی واژگان جدید به فرزندتان این است که خودتان از آن کلمات استفاده کنید. فراموش نکنید که شما اولین و بهترین الگوی فرزندتان هستید. یکی از راه‌هایی که می‌توانید برای این امر انتخاب کنید، این است که، درحالی که باهم پیاده روی می‌کنید مترادف کلمات مختلف را جایگزین یکدیگر کنید.

بعضی از مترادف‌ها معنای یکسانی دارند اما بعضی دیگر کلمه مترادف خود را توصیف می‌کنند. به بعضی از کلمات مترادف که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم توجه کنید:

• سرد، خنک، مطبوع، منجمد
• گرم، داغ، شرجی
• باهوش، درخشان، بااستعداد، دانا

یا به جای گفتن "بیا به به بخور"، بگویید " بیا خوراکی آوردم برات". به مرور کودک کلمه "خوراکی" را مترادف با "به به" در نظر می‌گیرد و کلمات را در ذهن خود جایگذاری می‌کند.

البته این روشی که گفتیم روش دایمی برای ارتباط با کودک نیست چون اگر بی دلیل از این روش استفاده کنیم کودک مورد تشویق شما برای یادگرفتن کلمات جدید قرار نخواهد گرفت.

به کودک فشار نیاورید

برخی والدین تصور می کنند فشار بر کودک برای بیان درست جملات تاثیر مثبت دارد. این نکته حایز اهمیت است که خانواده های عزیز بدانند رفتارهای انقباضی و استرس زا هیچ گاه تاثیر مثبت بلند مدت بر کودک نخواهد داشت.

برخی والدین سخت گیر تا وقتی که کودک نتواند جمله خود را کامل بگوید به صحبت های اون گوش نمی دهند و با جملاتی مثل این جملات کودک را تحت فشار قرار می دهند.

• تا جمله ت رو کامل نگی من گوش نمی کنم
• چرا خرده خرده و بریده بریده صحبت می کنی
• جمله رو کامل بگو
• دقیقا چی می خوای
• درست حرف بزن
• چرا مثل آدم صحبت نمی کنی
• چرا انقدر آروم و یواش حرف می زنی، صدات رو نمی شنوم

این رفتارها و بیان‌ها کودک را از ارتباط با شما برحذر می‌دارد و فاصله شما را بیشتر می‌کند. در نهایت کودک تصمیم می‌گیرد بدون کمک شما فعالیت مورد نظر را انجام دهد.

در ابتدا کودک را همانطور که هست بپذیرید و سعی کنید ارتباط با کودک از درست حرف زدن او برای شما مهم تر باشد.

این روش استرس را از روی کودک شما بر می دارد و ارتباط او با شما را کامل تر می کند.

برای خود قانون فرضی ای درست کنید.

• اگر کودک شما کمتر از ۴۰ درصد مفهوم را به شما برساند از او بخواهید دوباره و با آرامش درخواست خود را تکرار کند.
• اما اگر کودک شما تا ۷۰ درصد مفهوم را به شما رساند، سعی کنید با سوالات بیشتر مفهوم را کامل کنید.
• اما اگر بیشتر از ۷۰ درصد مفهوم به شما رسانده شد سعی کنید جملات او را تکمیل کرده و مکالمه را ادامه دهید.

کتاب خوانی و سواد آموزی

با کودک سعی کنید با استفاده از کتاب، فعالیت های زیر را انجام دهید.

توجه کودک را به کلمات جلب کنید، از او بخواهید حرف اول اسم خود یا دیگران را در متن ها جستجو کند. بدین صورت او را با تلفظ حروف آشنا می کنید. برای مثال نون حرف اول اسم خاله ناهید است یا میم حرف اول اسم عمو محمد.

از کودک بخواهید به علائم و نشانه های درون کتاب توجه کند. از اجزای داخل کتاب از او سوال کنید. برای مثال دودکش خانه را نشان داده و از اون بخواهید اسم آن را بگوید.

از کودک بخواهید به علائم و نشانه‌های درون کتاب توجه کند. از اجزای داخل کتاب از او سؤال کنید. برای مثال دودکش خانه را نشان داده و از اون بخواهید اسم آن را بگوید.

راحت صداهای عجیب‌‌وغریب و ادای شخصیت‌ها را دربیاورید. بوم! ما! بنگ! این صداها ممکن است خجالت‌آور به‌نظر برسند، ولی بچه باید آنها را بشنود. تازه خوشش هم می‌آید که شخصیت بامزه‌ی شما را ببیند. انواع صداها و اداهایی که درمی‌آورید، یکی از مهارت‌های سوادآموزی ابتدایی است که درنهایت به آنها کمک می‌کند صداها و واحدهای کلامیِ سازنده‌ی کلمات را تشخیص دهند. تشخیص‌دادن و شنیدن این واحدهای صدایی به کودک کمک می‌کند بتواند کلمات کامل را ادا کند.

به کتابی که در حال خواندن آن هستید اصوات را اضافه کنید. برای مثال: خرسی گفت سسسسسسسسسس (یعنی ساکت باشید) و مطابق با آن از کودک بخواهید این صورت را تولید کند.

قافیه سازی خیلی به هوش و ذکاوت و گفتار کودک کمک می کند برای مثال کلمات خاصی را پیدا کرده و بخواهید با کلمات دیگر قافیه سازی کنید. مثلا توت و توپ، پارچ و قارچ، شیر و سیر و تیر، تند و کند و ...

داستان را به زندگی واقعی مربوط کنید. اگر داستانی که می‌خوانید، درمورد دختری است که به سوپرمارکت رفته، در مورد وقتی حرف بزنید که شما با هم به سوپرمارکت رفته بودید. از کودکان ۳ سال به بالا سؤالات پایان‌باز بپرسید (چه کسی، چه چیزی، کجا و چرا) تا بحثی درمورد داستان‌گویی بین‌تان آغاز شود. وقتی داستان را به بخشی از زندگی واقعی مربوط می‌کنید، کودک بهتر می‌تواند کتاب و لغات را به‌خاطر بسپارد، خصوصاً بخش‌هایی از زندگی که کودک شما هم آن را تجربه کرده است.

درمورد نکاتِ واضح حرف بزنید. به چیزهایی اشاره کنید که برای شمایی که بزرگ‌سال هستید، واضح به‌نظر می‌رسند، مثلاً اسم نویسنده را به او بگویید و بپرسید که نویسنده چه کار می‌کند.

درمورد تصاویر سؤالاتی بپرسید. اولین و آسان‌ترین کلماتی که کودک یاد می‌گیرد، از طریق نشان‌دادن تصاویر کتاب است کلماتی مانند: "سگ" و "درخت". اگر تصویر یک سگ را می‌بینید، از کوچولوی خود بپرسید "سگ رو می‌بینی؟" یا "سگه چه رنگیه؟" این دانش اولیه‌ی لغات به کودکان کمک می‌کند سریع‌تر کلمات دیگر را یاد بگیرند. خیلی زود "سگ" تبدیل می‌شود به "سگ قهوه‌ای" و بعد "سگ قهوه‌ای" تبدیل می‌شود به "سگ قهوه‌ای داره می‌دوه". در هنگام خواندن کتاب فرصت دهید تا کودک داستان را پیش بینی کند. لزوماً نباید کتاب به روشی که نوشته شده تمام شود، هدف جذب کودک است نه لزوماً تمام کردن داستان.

با توجه به رفتار کودک مسیر داستان یا بیان داستان را تغییر دهید. اگر کودک هیجان زده شده شما نیز داستان را به همان صورت مطالعه کنید.

از کودک بخواهید درباره شخصیت های کتاب برای شما صحبت کند و داستان را به دلخواه کودک تغییر دهید.

در هنگام خواندن کتاب اجازه دهید کودک کامل تصاویر را نگاه کند.

در هنگام خواندن کتاب فرصت دهید تا کودک داستان را پیش بینی کند. لزوما نباید کتاب به روشی که نوشته شده تمام شود، هدف جذب کودک است نه لزوما تمام کردن داستان.

با توجه به رفتار کودک مسیر داستان یا بیان داستان را تغییر دهید. اگر کودک هیجان زده شده شما نیز داستان را به همان صورت مطالعه کنید.

از خواندن برای حرف‌زدن با کودک استفاده کنید. واقعاً مهم نیست کتاب را تمام کنید؛ آنچه اهمیت دارد، حرف‌هایی است که هنگام کتاب‌خواندن با فرزندتان می‌زنید. اگر والدین با اشتیاق به همه‌ی سؤالات پاسخ دهند، حتی اگر سؤالات کودک تمامی نداشته باشند، نوعی بده‌بستان کلامی بین آنها برقرار می‌شود که مهارت‌های شناختی و اجتماعی او در دنیای واقعی را بهبود می‌دهد.

داستان سرایی

افزایش مهارت کلامی

داستان سرایی به فرزندان شما کمک می‌کند تا آنها با زبان، یادگیری کلمات و عبارات جدید آشنا شوند. این امر نیز یک راه عالی برای آموزش کلمات جدید و تلفظ صحیح به کودکان است.

بهبود مهارت‌های شنوایی

اکثر کودکان اغلب توجه کمتری به موضوعات دارند و برای مدت طولانی نمی‌توانند بر روی چیزی تمرکز داشته باشند. همچنین، کودکان بیشتر از گوش دادن از صحبت کردن لذت می‌برند. داستان سرایی تضمین می‌کند که کودکان بیشتر توجه کنند، مشتاق گوش دادن شوند و درک بیشتری از مسائل داشته باشند.

ارتباط بهتر

گاهی اوقات، بچه‌ها مردد می‌شوند تا سؤال خود را بپرسند، حتی اگر ذهنشان پر از کنجکاوی باشد. داستان گویی به کودکان کمک می‌کند تا هنر صحیح پرسیدن سؤالات را یاد بگیرند. همچنین به آنها یاد می‌دهد که چگونه می‌توان یک مکالمه کامل برقرار کنند و آن مکالمه را با اعتماد به نفس بیشتر کنترل نمایند. خواندن و گوش دادن منظم می‌تواند آنها را به یک سخنور تبدیل نماید.
کودک در داستان سرایی سعی می‌کند از عمیق‌ترین قسمت‌های ذهن خود کلمات را بیرون کشیده و استفاده کند. بازگو کردن قصه‌ها، وقایع روزانه، داستان‌های خیالی، همگی از بهترین روش‌های گفتار درمانی کودک ۴ ساله هستند.

ساخت آلبوم تصاویر

از کتاب ها، مجله ها، آلبوم های خانوادگی عکس هایی را انتخاب کنید، آنها را بریده و در کنار هم قرار دهید و از کودک بخواهید درباره آن ها داستان هایی را برای شما در لحظه بازگو کند.

جدا از کمک این روش به گفتار درمانی و انتخاب کلمات مناسب، تخیل کودک شما را نیز پرورش می دهد.

حتی می توانید داستان های سریالی را پرینت کنید، برش داده و از کودک بخواهید عکس ها را بصورت سریالی به هم متصل کند.

حالا پیشنهاد می کنیم که مطلب داستان سرایی کودکان از روی کارت های سریالی را نیز مطالعه بفرمائید.

نمونه ای از تصویر سازی برای تقویت داستان سرایی و پیدا کردن ترتیب قصه توسط کودک نمونه های بیشتری از این تصاویر را می توانید از طریق لینک بالا پیدا کنید.

گفتار درمانی کودک ۴ سال از کجا باشد شروع شود.

وقتی بسیاری از کلمات را اشتباه تلفظ می‌کند، وقتی به سختی می‌توان مفهوم و معنای صحبت‌هایش را فهمید، آنچه را به او می‌گویید، نمی‌فهمد، مرتباً به لکنت می‌افتد و یا وقتی می‌خواهد احساساتش را بیان کند، دچار استرس می‌شود، کودکتان باید توسط یک متخصص گفتار درمانی بررسی شود. گفتار درمانگر با استفاده از روش‌های جدید و متناسب با نیاز کودک باعث درمان اختلال گفتاری او خواهد شد. در سن ۴ سالگی کودک باید در زمینه درک کردن، شنیدن و حرف زدن مهارتهای کافی داشته باشد. در ادامه مطلب به گفتار درمانی کودک ۴ سال می‌پردازیم.

اگر کودک شما تا ۴ سالگی مهارت درک زبانی و گفتار را ندارد، نیاز است با یک گفتار درمانگر مشاوره کنید.

مهارت های گفتاری در زمینه شنیدن و درک کردن در ۴ سالگی

 کودکان در سن چهار سالگی کلماتی برمبنای ترتیب را متوجه می‌شوند. مانند آخرین، اولین، قبلی، بعدی و.... همچنین کلمات در ارتباط با زمان را هم درک می‌کنند. مانند: امروز، فردا، دیروز و.... در این سن کودک می‌تواند درخواست‌های دوجمله‌ای را پاسخ دهد. مانند: کیفت را بیاور و به اتاق برو. کودک در این سن می‌تواند تمریناتی که والدین یا مربی به او می‌دهند را انجام دهد، مثل ترسیم دایره روی کاغذ. در حقیقت در سن چهار سالگی کودک عمده مطالبی را که می‌شنود، درک کرده و پاسخ می‌دهد.

مهارت های گفتاری در زمینه صحبت کردن در ۴ سالگی

وقتی از اتاق دیگری صدایش می‌زنید، می‌شنود.

• صدای رادیو و تلویزیون را در سطحی که سایر افراد خانواده گوش می‌کنند، می‌شنود.
• به سؤالات ساده‌ای که با “کی”، “چی”، “کجا”، و “چرا” شروع می‌شوند، پاسخ می‌دهد.
• در مورد کارهای مهد کودک یا خانه با دوستانش صحبت می‌کند.
• افرادی که عضو خانواده نیستند، معمولاً گفتار او را می‌فهمند.
• از جملات زیادی که حاوی چهار کلمه یا بیشتر باشند، استفاده می‌کند.
• اغلب راحت و بدون تکرار هجا یا کلمات صحبت می‌کند.

اگر پدر و مادر متوجه ضعف گفتاری کودکان نسبت به دیگر همسالان او شوند، از تمرین‌های زیر می‌توانند برای بهبود مشکل گفتاری کودک استفاده کنند.

تمرین های مناسب برای تقویت گفتار کودک ۴ ساله

پدر و مادر کلماتی مانند: اولین، آخرین، چپ، راست و... را برای کودک توضیح داده و رابطه بین آنها را شرح دهند و کلمات متضاد را نیز به او آموزش دهند.

آواز بخوانید و آواهای مختلف را تمرین کنید.

هیچ وقت از او انتظار نداشته باشید مانند بزرگسالان با سرعت زیاد و کاملاً واضح حرف بزند.

آنچه را که کودک برای اشاره به چیزی می‌گوید، تکرار کنید. آنچه را که می‌گوید، توسعه دهید: "توپ می‌خواهی؟ من توپ دارم. من به توپ بزرگ دارم. توپ بزرگ را می‌خواهی؟"

سوالاتی را از کودکتان بپرسید که مجبور شود انتخاب کند."سیب می‌خواهی یا پرتقال؟، "پیراهن قرمزت را می‌خواهی بپوشی یا آبی را؟"

اعضای بدن را نام ببرید و آنچه را که آن عضو انجام می‌دهد برایش توضیح دهید:"این دماغ منه، من می‌توانم گل‌ها، صابون و غذا را با آن بو کنم".

در روش دیگر در مورد موضوعی خاص شرح کوتاهی داده شود و کودک آن موضوع را حدس زده و درباره آن صحبت کند.

در داخل زمین شنی، با اسباب بازی، عروسک‌های کوچک یا ماشین‌های کوچک بازی کنید و صدای آنها را دربیاورید.

پدر و مادر موارد مختلف را گروه بندی کنند مانند: حیوانات، گیاهان و... و از کودک بخواهند راجع به آنها صحبت کند.

هنگامی‌که کودک صحبت می‌کند با دقت، حوصله و علاقه به حرف‌های او گوش دهید.

ترغیب کودک به صحبت کردن با والدین و توجه به او باعث اعتماد به نفس کودک شده و تأثیر مثبتی بر روند درمان خواهد داشت.

اگر کودک نسبت به یک کلمه یا واژه کنجکاو بود، والدین باید او را تشویق به صحبت کند و درباره آن با یکدیگر حرف بزنند.

بازی‌هایی انجام دهید که شامل موارد متفاوت یا مشابه باشد و کودک نسبت به آنها توجه نشان داده و صحبت کند.

سعی کنید با فرزند خود بخشی از وقایع که هر روز انجام می شود را تدوین کنید مثلا: ” تو از خواب بیدار شدی، نان و پنیر خوردی، و بعد چی شد؟ “

پدر و مادر با گروه بندی موارد مختلف، درباره آن‌ها با کودک خود صحبت کنند. مانند: توپ بسکتبال، توپ والیبال و...

زمانی که کودک معنی ” چه کاری را دوست داری انجام دهی ” را متوجه می شود، از او بپرسید کدام فعالیت روزانه را ترجیح می دهد سپس، از فعالیت های روزانه خود تان برایش تعریف کنید. اگر می بینید فرزندتان برای تعریف کردن مشکل دارد خودتان شروع کنید تا به او الگو دهید.

پدر و مادر باید در قالب یک بازی، مهارت گفتاری و اجتماعی کودک را تقویت کنند.

زمانی که فرزندتان مفهوم شوخی را متوجه می شود برایش چیزهایی برای خندیدن تعریف کنید چون او هم تشویق به تعریف کردن می شود.

پدر و مادر با بیان درخواست‌های دو مرحله‌ای کودک را در درک و بیان آنها تشویق کنند. مثلاً: توپت را بردار و در کمد بگذار.

یک بازی کلامی با کودک انجام دهید: باید یک داستان یا کارهای روزمره‌ی یک روز را تعریف کنیم، بدون اینکه کلمه‌ای را دو بار (پشت سرهم) تکرار کنیم. هرکس کلمه‌ای را دوبار تکرار کند سوخته است.

در انتها بخاطر داشته باشید تنها با مشاوره از یک گفتار درمانگر درباره ی وضعیت کودکتان تصمیم گیری کنید، تمرین در خانه به تنهایی میتواند کافی نباشد.

آیا گفتار درمانی در منزل برای کودکان مناسب است یا خیر؟

پاسخ به این پرسش بسیار جدی است. خانواده‌ها قطعاً مکمل بحث درمان در کودکان هستند. اما نمی‌توان روش‌های گفتار درمانی را جایگزین مراجعه به مشاور و درمانگر کرد.

در انتها بخاطر داشته باشید تنها با مشاوره از یک گفتار درمانگر درباره‌ی وضعیت کودکتان تصمیم گیری کنید، تمرین در خانه به تنهایی می‌تواند کافی نباشد.