بازی های گفتار درمانی برای کودکان

گفتار درمانی روشی برای درمان اختلالات گفتار و درک زبانی و همینطور اختلالات بلع است. در سایت رادیو کودک ما مقالات دیگری هم در ارتباط با گفتار درمانی قرار داده ایم که همه ی آنها در صفحه ی مقالات گفتار درمانی کودکان قابل دسترسی هستند. درمورد این مقاله لازم به ذکر است که استفاده از بازی های گفتار درمانی تنها با نظارت یک درمانگر و متخصص میتواند مفید باشد و به تنهایی نه تنها مفید نیست بلکه میتواند عواقبی به دنبال داشته باشد.

بازی های گفتار درمانی

چنانچه کودک شما ناتوانی گفتاری به معنی مشکل در تلفظ کلمات دارد، گفتار درمانی می تواند به پیشرفت در توسعه زبان، ارتباطات و مهارت های کاربردی او کمک کند. گفتار درمانی روش درمانی با تمرکز بر روی زبان است که بر روی بهبود گفتار کودک و توانایی های درک و بیان زبان (مانند ضعف در بیان، اختلال، تکرار صدا یا کلمه، اختلال در بیان واژه ها و صداها) و همینظور زبان غیر کلامی (زبان بدن، ارتباط چشمی و...)  تمرکز دارد.

متخصصان گفتار درمانی و یا آسیب شناسان گفتار و زبان (SPLs) خدمات مربوط به گفتار درمانی مانند انواع بازی‌های گفتار درمانی را ارائه می کنند.

گفتار درمانی دارای دو جزء است:

• هماهنگ کردن دهان برای تولید صداها و شکل دادن کلمات و جملات برای تفسیر، سخن گفتن و تنظیم صدا (به دلیل اینکه کودکان مبتلا به مشکلات گفتاری اعتماد به نفس بالایی در هنگام سخن گفتن ندارند و از حجم صدای پایین و یا خیلی بلند هنگام صحبت کردن استفاده می‌کنند)
• درک و بیان زبان (به منظور یادگیری زبان از نوشته، تصویر، حرکات بدن و نشانه ها و از طریق سیستم‌های ارتباطی جایگزین مانند رسانه های اجتماعی، رایانه و یا تبلت بهره می جویند)

آیا کودک من نیاز به گفتار درمانی دارد

برخی از کودکان ممکن است تلفظ عالی داشته باشند اما برای تقویت زبان عملی خود و استفاده از زبان کلامی و هماهنگی بدن برای اهداف روزمره مانند درخواستها، داشتن مکالمات با دیگران و پیدا کردن دوست نیاز به گفتار درمانی پیدا کنند.

در برخی دیگر از کودکان بر اثر بیماری یا مشکلات جسمی مانند آسیب مغزی یا عفونت و معلولیت‌های ذهنی، اختلال شنوایی و نیز ابتلا به اوتیسم مشکلات گفتاری به وجود آمده و نیاز به گفتار درمانی خواهند داشت.

برخی دیگر از کودکان توانایی صحبت کردن دارند ولی کلمات و واج ها را نمی توانند به درستی بیان کنند. آنها هجاهای صوتی و کلمات را به صورت شکسته گفته و در برقراری ارتباط و بیان منظور خود دچار اشکال می شوند.

 بازی های گفتار درمانی به کودکان کمک می کند به روشنی و وضوح صحبت کنند. همچنین هنگام صحبت کردن با دیگران اعتماد به نفس بیشتری داشته باشند. کودکان مبتلا به مشکلات گفتاری می توانند از گفتار درمانی اجتماعی، احساسی و علمی بهره‌مند شوند.

چنانچه کودک شما نتواند بیان صریحی داشته باشد و دیگران به درستی متوجه گفتار فرزندتان نشوند، یا کودک به سختی صحبت کند و در بیان کلمات نتواند آنها را به درستی ادا کند، و یا دچار لکنت زبان (طولانی شدن کلمات و تکرار آنها....) باشد و یا در برقراری ارتباط با دیگران و پیدا کردن دوست و مشارکت با آنها مشکل داشته باشد، به این معناست که کودک به گفتار درمانی احتیاج دارد.

 در حالت کلی باید به نکات زیر توجه کنید:

•  کودکانی که مشکل گفتار درمانی دارند به احتمال زیاد در بلع غذا نیز دچار اختلال هستند.
•  یکی از نشانه های مشکلات گفتاری تاخیر در گفتار است که در اینصورت باید  برای برطرف کردن آن از گفتار درمانی کمک گرفت.
•  کودکانی که مشکلات ژنتیکی مانند کم شنوایی یا ناشنوایی دارند نیز به گفتار درمانی نیاز خواهند داشت.
•  کودکانی که در تلفظ اصوات و واج ها مشکل داشته و نمی توانند به درستی آنها را بیان کنند باید از گفتاردرمانگر کمک بگیرند.
•  برخی از کودکانی که مبتلا به معلولیت‌های ذهنی و فلج مغزی بوده و یا بیماری اوتیسم دارند، مشکلات گفتاری داشته و باید به گفتار درمانگر مراجعه کنند.
•  اگر کودک دچار عدم درک کلامی و اختلال در درک مطالب باشد نیز نیاز به گفتار درمانی خواهد داشت.

گفتار درمانگر چه کارهایی برای درمان کودک انجام می دهد

متخصصان گفتار درمانی (SPLs) مشکلات گفتاری در کودکان را تشخیص داده و با تعیین عامل آن، راه حل مناسب برای درمان را انتخاب می کنند. گفتار درمانگر به کودک کمک می کند تا مهارت های خود را با همکاری و مشارکت با دیگران و در گروه های کوچک، در کلاس و ... بازیابی کند.

 کمک درمانگر در موارد زیر به کودک کمک می کند:

•  مشکلات گفتاری: ایجاد بیان روشن و بدون اشتباه در صداها
•  مشکلات روانی: برطرف کردن مشکل در روند گفتاری مانند لکنت زبان
•  مشکل در صدا: برطرف کردن مشکل در اوج، درجه و کیفیت صدا
•  مشکلات تغذیه ای دهانی: برطرف کردن مشکل در خوردن و بلعیدن

مواردی که گفتار درمانگر می‌تواند به درمان آن کمک کند

•  مشکل در درک زبان (مشکلات پذیرش زبان )
•  مشکل صحبت کردن یا بیان زبان (مشکلات رسایی زبان)
•  مشکل استفاده از زبان در روابط اجتماعی (مشکلات عملی زبان)

گفتار درمانگرها از  بازی های گفتار درمانی واستراتژی‌هایی برای چالش‌های خاص هر کودک استفاده می کنند. استراتژی ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

•  فعالیت های مداخله زبان: این فعالیت ها، مهارت های مختلفی را به وجود می آورد. از جمله مدل‌سازی و بازخورد کودک. درمانگر ممکن است از تصاویر، کتاب یا درمان مبتنی بر بازی استفاده کند. او هم چنین از تمرینات زبان برای تمرین مهارت استفاده می کند.
•  درمان تلفظ: گفتار درمانگر مدل‌هایی برای صداهایی که کودک در بیان آنها مشکل دارد، ایجاد می کند. شامل نشان دادن نحوه حرکت زبان برای ایجاد صداهای خاص.
•  درمان تغذیه و بلع: گفتار درمانگر تمریناتی برای تقویت عضلات دهان به کودک خواهد داد که ممکن است شامل ماساژ صورت و تمرینات زبان، لب و فک باشد. او همچنین ممکن است از انواع مختلف مواد غذایی برای تشویق و آگاهی کودک هنگام خوردن و بلع استفاده کند.
• درمان اختلالات مفصلی: به منظور برطرف نمودن مشکلات گفتاری کودک، تمریناتی برای تولید صدا توسط گفتار درمانگر داده خواهد شد. گفتاردرمانگر کلماتی را متناسب با سن کودک در نظر گرفته و برای او تکرار می کند تا کودک با بیان آن ها و با حرکت زبان و ایجاد برخی صداها بتواند کلمات را واضح تر بیان کند.

مزایای استفاده از گفتار درمانی

گفتار درمانی به کودک کمک می‌کند واضح و روان صحبت کند و اعتماد به نفس بیشتری هنگام برقراری ارتباط با دیگران داشته باشد. برای کودکان مبتلا به نارساخوانی مانند اختلال یادگیری، گفتار درمانی می تواند کمک کرده تا صداهای خاصی را در کلمات بشنوند و کلمات را هجی کنند. این کار می تواند مهارت درک مطلب را بهبود بخشیده و کودک را به خواندن تشویق کند.

 گفتار درمانی روش بسیار مفیدی برای کودکان با مشکلات گفتاری است. در یک مطالعه ۷۰ درصد کودکان پیش دبستانی با مشکل گفتاری از طریق گفتار درمانی، مهارت‌های زبانی خود را به طور چشمگیر بهبود داده‌اند.

انتظاراتی که از گفتار درمانی باید داشت

کار کودک شما با یک متخصص گفتار درمانی ممکن است چند ماه یا حتی چند سال طول بکشد. این  مسئله بستگی به نیازهای کودک شما دارد. احتمالا در این مسیر بهبودی فرزند خود را خواهید دید، با این حال باید توجه کنید که با گفتار درمانی ممکن است کودک به طور کامل درمان نشود و  مشکل ریشه ای گفتار و زبان ممکن است همچنان وجود داشته باشد.

درمانگر باید به شما و فرزندتان در استراتژی ها کمک کند تا کودک با موانع به طور موثر مقابله کند. او احتمالاً فعالیت‌هایی را برای تمرین در خانه به منظور تقویت مهارت های فرزندتان به شما خواهد داد. متخصص گفتار درمانی و فرزند شما باید با یکدیگر تطبیق پیدا کنند. برای این منظور گفتاردرمانگر باید در برقراری ارتباط با کودکان با تجربه باشد. گفتار درمانی فقط یک راه برای کمک به کودک با یادگیری مسائل مربوط به زبان و گفتار است.

تکنیک ها و بازی های گفتار درمانی در منزل

اولین نکته‌ای که باید برای انجام گفتار درمانی در منزل توسط والدین رعایت شود تقویت اعتماد به نفس کودک برای صحبت کردن است. برای این منظور باید یک سری از موارد را انجام دهید.

تشویق کودک به صحبت کردن:

سوالاتی را از کودک خود بپرسید که او را تحریک به پاسخ دادن کند. به عنوان مثال از او بپرسید: چه کادویی از دوست گرفتیی؟ و به این ترتیب او را ترغیب به پاسخ دادن و حرف زدن کنید.

گوش دادن:

 صحبت های کودک خود با دقت گوش کنید. اگر زمان زیادی لازم است تا کودک صحبت خود را به پایان برساند، صبورانه و با دقت به آن گوش دهید تا اعتماد به نفس کودک خود را افزایش داده و در روان صحبت کردن او کمک کنید.

تمرین پیشنهادی:

 با کودک خود و دوستانش یا با افراد خانواده یک دایره تشکیل دهید. جمله ای را به کودک بگویید تا آن را برای دیگری نقل کند و به همین صورت ادامه داده تا نهایتا آخرین کودک همان جمله را تکرار نماید.

کتاب خواندن:

 به منظور تقویت مهارت زبانی فرزند خود کتاب و یا داستان مورد علاقه کودک را تهیه کرده و از او بخواهید آن را با صدای بلند، یک الی دو مرتبه بخواند.

 به ارزیابی کودک خود بپردازید:

 برای این مسئله باید در زمان هایی که کودک دچار تاخیر  در گفتار می‌شود را بررسی کنید. به این ترتیب متوجه خواهید شد که آیا کودک فقط اختلال گفتاری دارد و یا عوامل دیگری نیز در آن دخیل هستند. با بررسی عملکرد فرزند خود با دیگر کودکان هم سن، ارزیابی دقیقی از مشکل آن به دست خواهید آورد.

 اهداف درمانی کودک را مشخص کنید:

اهداف قابل دسترس برای درمان کودک را مشخص کنید. متناسب با سن کودک بر اهداف مورد نظر تمرکز کرده و راههای رسیدن به آنها را از روش‌های ساده تا پیچیده آغاز کنید.

 در هر زمانی یک هدف را دنبال کنید:

 برای آموزش استفاده درست از صدا به کودک خود، باید هر صدا را در یک زمان آموزش دهید. در صورت تداخل چند صدا و آموزش همزمان آنها، کودک خسته شده و همکاری نخواهد کرد. باید به کودک خود زمان کافی بدهید. ابتدا نحوه بیان صدای اول را به او نشان داد و سپس به مراحل هجاها، کلمات و جملات بروید. روش آموزش باید خلاقانه و جذاب باشد تا تاثیر مثبتی بر یادگیری کودک بگذارد.

بازی های گفتار درمانی کودکان

در این قسمت ما سعی داریم تمام بازی های مرتبط و موثر گفتار درمانی کودکان را معرفی کنیم که می توانید قسمت عمده ای از آن ها را در خانه اما زیر نظر مشاورین و متخصصین با کودک خود انجام دهید.

استفاده از فلش کارت

 از کودک بخواهید فلش کارت های روبروی خود را بخواند و یا نام تصاویر را بگوید. از چند کارت شروع کنید و به تدریج به تعداد آن بیافزایید. چنانچه کودک در خواندن فلش کارتی ایراد داشت، زمان بیشتری برای آن باید بگذارید. همچنین با طرح سوالات موجود در فلش کارت ها آغازگر یک مکالمه باشید تا کودک با برقراری ارتباط، مشکلات گفتاری خود را به مرور زمان برطرف کند.

روش آینه

 هنگام صحبت کردن کودک در مقابل آینه، متوجه طرز صحیح حرکت دهان خواهد شد. در مقابل آینه به همراه کودک بایستید و هر صدا را با آن تمرین کنید و با نشان دادن تفاوت حرکات دهان در هر صدا، به مرور زمان کودک را در رفع مشکلات گفتاری یاری رسانید.

از بازی لی لی کمک بگیرید

 بازی لی لی را با ۹ شماره روی زمین ترسیم کنید و با هر بار بازی کودک، یک کلمه به او بگویید و بخواهید در طول بازی و با هر پرش، آن را تکرار کند و با کلمه جدید دیگر، بازی را دوباره آغاز کنید. در پایان با دادن هدیه به کودک حس اعتماد به نفس آن را تقویت نمایید.

بازی گفتار درمانی با توپ

 با پرتاب توپ برای کودک خود، از او بخواهید کلمه ای را تکرار کند و به این ترتیب در طول بازی هر بار کلمه جدیدی اضافه کنید.

بازی گفتاردرمانی با پیاده روی

 در هنگام راه رفتن و پیاده روی نیز کلمه‌ای را به کودک خود بگویید و در صورت تلفظ درست آن، یک قدم به جلو بردارید.

عدم تماشای مداوم بازی های رایانه و تلویزیون

 برای انکه کودک بتواند به راحتی ارتباط برقرار کند و با مفهوم ارتباط آشنا شود، باید در محیط و در ارتباط با دیگران قرار بگیرد. انجام زیاد بازی های رایانه ای و یا مشاهده مداوم تلویزیون نه تنها کمکی به درک مفهوم ارتباط نخواهد کرد، بلکه احتمال دارد تاثیر منفی بگذارد.

برای این منظور، وجود یک نفر در کنار کودک و برقراری یک ارتباط دو نفره نیز کافی خواهد بود. با رفت و آمد با افراد و خانواده‌های دیگر و برخورد کودک با همسالان خود، مفهوم ارتباط شکل خواهد گرفت و تاثیر بسزایی در برطرف کردن مشکلات گفتاری کودک خواهد داشت.

با کودک خود زیاد صحبت کنید

 هنگامی که کودک در حال بازی کردن است با او همکلام شوید و با بیان موضوعات جذاب، کودک را تشویق به صحبت کردن و ادامه مکالمه نمایید. هرچه با کودک خود بیشتر صحبت کنید دایره واژگانی آن بیشتر شده و سریع تر صحبت خواهد کرد و مشکلات گفتاری آن نیز به مرور زمان بهتر خواهد شد.

خودتان آغازگر مکالمه باشید

 چنانچه کودک صحبت نمی کند شما آغازگر مکالمه باشید. به این صورت که واژگان را یکی یکی و یا دوتا دوتا کنار هم گذاشته و با او صحبت کنید. مثلاً سرد، سرد نیست؟ یا شکلات، شکلات نمیخواهی؟

اگر کودک شما واژگان را به صورت دوتایی بیان می کند، شما به شکل سه کلمه با او صحبت کنید. برای ارتباط با کودک باید در سطح آن و یا کمی بالاتر صحبت کنید تا بتواند با شما در برقراری ارتباط همکاری کند.

ایجاد بازی و هم کلامی با علایق کودک

 برای آنکه تاثیر بیشتری در روند گفتاردرمانی کودک خود داشته باشید، یکی از تکنیک های موثر توجه به علایق کودک است. مثلاً اگر کودک شما به تصویر یک حیوان علاقه نشان داد با او در این باره بیشتر صحبت کنید و در قالب یک بازی رغبت کودک را برای ادامه مکالمه افزایش دهید.

در زمان هایی که کودک را حمام می کنید یا غذا می دهید و یا در زمان های پیاده روی می توانید از این تکنیک استفاده کنید و با توجه به چیزهایی که کودک به آنها علاقه دارد و طرح یک بازی، کودک را به سمت صحبت کردن و برقراری ارتباط سوق دهید.

 هیچگاه از تلفظ اشتباه کلمات ایراد نگیرید. چون این امر موجب سرخوردگی کودک خواهد شد. با تلفظ صحیح کلمات و به کارگیری آن در جمله به کودک آموزش دهید.

بازی جعبه جادویی

 در این بازی اشیا مورد علاقه کودک را داخل یک جعبه بریزید و از کودک بخواهید یکی از اشیا را بردارد و با ذکر نام شی، توضیحاتی درباره آن بدهد. در طول بازی نیز با تشویق کودک، آن را بیشتر به صحبت کردن ترغیب کنید.

تکنیک های حرکتی دهانی

تمرینات حرکتی دهانی کمک می کنند که ماهیچه های دهان مانند گونه، زبان و فک با قدرت و به درستی عمل کنند. ضعف در هر کدام از این قسمتها منجر به مشکلات بلع و گفتاری خواهد شد. با انجام تمرینات لازم می توان تا حد زیادی این مشکلات را برطرف کرد.

 تکنیک های حرکتی دهانی برای لب:

 با کمک حرکات لب می توان صداهای مختلف را به کودک آموزش داد مثلاً اووو یا ای‌ی‌ی که هر کدام الگوی متفاوت حرکتی خاص خود را دارند. یا از کودک  بخواهید با حرکت لب خود به صورت لبخند و سپس برگشت به حالت آرامش، ماهیچه‌های آن را تقویت کند.

لپ خود را باد کند و سپس خالی نماید و یا به سمت بالا و پایین این عمل را تکرار کند یا هنگام نوشیدن از نی استفاده کند. تمامی این حرکات در جهت تقویت ماهیچه لب و در نهایت تلفظ درست کلمات خواهد بود.

تکنیک حرکتی دهانی برای زبان:

 صداهای مختلف را با کودک خود تمرین کنید و بخواهید از زبان خود استفاده کند مانند ت‌ت‌ت، ر‌ر‌ر، ‌د‌دد و... یا کلماتی مانند برو را تکرار کند. زبان خود را به صورت چرخشی حرکت داده و یا معلق نگه دارد و سپس به آن استراحت دهد.

 تکنیک حرکتی دهانی برای گونه:

 برای تقویت عضلات گونه می توانید از کودک بخواهید لبهای خود را ببندد و گونه ها را منقبض کند. همچنین برای خوردن مایعات از نی استفاده کند.

 تکنیک حرکتی دهانی با کمک  بادکنک بازی:

 از کودک بخواهید تا بادکنکی را باد کند. این کار عضلات دهان را تقویت کرده و ضمن آن کنترل نفس را نیز افزایش می دهد.

 استفاده از بازی ساز دهنی:

 با زدن سازدهنی توسط کودک، کنترل نفس او افزایش یافته و عضلات دهانی او تقویت خواهد شد. با تمرکز بر روی نوت ها و صدای ساز دهنی می توان این موارد را برطرف کرد.

 استفاده از شکلات یا کره بادام زمینی:

 مقداری شکلات یا کره بادام زمینی را از راه دهان کودک بمالید و بخواهید آنها را با زبان خود لیس بزند. به این صورت باعث تقویت عضلات دهانی کودک خواهید شد و ضمن آن کودک از این بازی لذت خواهد برد و به همکاری ادامه خواهد داد. ماساژ صورت نیز باعث تقویت عضلات دهان خواهد شد.

گفتار درمانی در سنین بالاتر نیز قابل انجام است. اما سرعت درمان در سنین بالا کمتر خواهد بود زیرا باید در برخی آموخته‌های قبلی تغییراتی ایجاد شود ولی در نهایت با تکرار تاثیر مثبت خود را نشان خواهد داد.