چگونه به کودکان بیاموزیم خود را سرگرم کند؟

بچه‌ها مدتها قبل از پاگذاشتن به دوران بزرگسالی فشار روانی را تجربه می‏کنند. برخی کودکان مجبورند با مشکلاتی چون کشمکش‌های خانوادگی، طلاق، تغییرات دائمی مدرسه، همسایه‌ها، توافقات مراقبت از کودک، فشار گروههای هم‌سال و بعضی وقت‌ها حتی با خشونت در خانواده یا جامعه‌شان دست و پنجه نرم کنند.

بیشتر والدین کودکان نوپا آرزو می کنند که کودکشان بتواند تنهایی خودش را سرگرم کند. این خواسته والدین منطقی است، چون کودک نوپا می تواند اسباب بازی ها را بر دارد، با آن ها بازی کند، دنبال توپ بدود و کتاب ورق بزند. نوپاها آموخته اند که می توانند خودشان کارهایی انجام دهند و اتفاقاً اغلب هم در انجام کارها توسط خودشان پافشاری و سماجت به خرج می دهند.

با این همه یک بچه یک ساله همچنان دوست دارد دور و بر والدینش بچرخد، ما می توانیم به او کمک کنیم که بیاموزد چگونه خود را سرگرم کند. جین فوی، متخصص کودکان در کارولینای شمالی می گوید: "کودکان نوپا اصولاً نمی توانند برای مدت طولانی به تنهایی بازی کنند". طولانی ترین زمانی که می توانید از یک بچه یک ساله انتظار داشته باشید به تنهایی بازی کند چیزی حدود پانزده دقیقه است، دادن چنین فرصتی به کودک کاری است که به انجام دادنش می ارزد، این کار تنها به این دلیل نیست که شما فرصت داشته باشید شام را آماده کنید یا اتاق را جارو و گردگیری کنید. دکتر اسکالار متخصص رشد در مرکز مطالعات رشد و یادگیری دانشگاه کارولینای شمالی در این باره می گوید:"تنها بازی کردن، تقویت کننده استقلال، اعتماد به نفس، خلاقیت، و مهارت های زبانی است. اغلب می بینیم که یک کودک پانزده ماهه موقعی که تنها بازی می کند با خود چیزهایی زمزمه می کند، چنین بازی هایی پایه و اساس رشد مهارت های زبانی هستند.

"دکتر اسکالار می گوید:" قابلیت بچه ها برای تنها بازی کردن به حال و وضعیت آن ها هم بستگی دارد، اگر بچه گرسنه، خسته یا مریض باشد کمتر به تنها بازی کردن رغبت خواهد داشت. علاوه براین شما از یک نوپای کمی بزرگ تر هم نمی توانید انتظار داشته باشید که مدت طولانی تری تنها بازی کند." دکتر فوی معتقد است: "یک کودک بیست و دوماهه که از نظر شناختی و زبانی قابلیت های بیشتری از کودک یک ساله یا پانزده ماهه دارد تمایل روز افزونی برای کسب استقلال در خود می بیند، بنابراین بیش از پیش دوست دارد با شکستن حد و مرزهایی که شما وضع کرده اید آن ها را و شما را امتحان کند و بنابراین این نیاز بیشتری به نظارت و توجه مداوم و از نزدیک دارد".

برای افزایش ظرفیت کودکتان در تنها بازی کردن، چهار کلمه را به خاطر بسپارید:" علاقه،ایجاد عادت، سازماندهی، و جهت دهی".اول سعی کنید کودکتان را به فعالیتی مشغول کنید که به آن واقعاً علاقه دارد، اگر از نظر شما کمی شلوغ کاری اشکالی ندارد به او اجازه دهید اگر دوست دارد لیوان ها و قاشق ها را جابه جا کند یا لباس ها را از کشوی کمد بیرون بکشد. ژولیت که یک پسر پانزده ماهه دارد دو کشوی پایین کابینت آشپزخانه را پر از بطری، قاشق و پیمانه های پلاستیکی کرده تا هنگامی که او مشغول درست کردن شام است، پسرش با آن ها مشغول بازی شود و کاری به کار او نداشته باشد.

بنابراین می بینیم که چه طور سرگرم کردن بچه به کار مورد علاقه اش می تواند او را به سمت تنها بازی کردن سوق بدهد.چنان که گفتیم دومین نکته ای که باید به ذهن بسپارید "ایجاد عادت" است. وقتی کودک شما کاملاً مشغول بازی شد، به آرامی کمی دور شوید یا یک مجله به دست بگیرید. وقتی او اسباب بازی به سمت شما می اندازد تا شما را به بازی بکشاند، به راحتی اسباب بازی را به خودش برگردانید و جمله کوتاهی درباره بازیش بگویید و لبخند بزنید. طی روزها و هفته های بعد بتدریج و آرام آرام سعی کنید فاصله فیزیکی و ذهنی خود را از او بیشتر کنید و بیشتر پی کار خودتان باشید، اما هرگز کودکتان را بدون مراقبت رها نکنید. دقت داشته باشید در محلی که کودک مشغول بازی است شئ یا موقعیتی وجود نداشته باشد که امنیت و سلامت کودک را به خطر بیندازد.

کودک یک ساله در کی از خطر ندارد. نکته دیگری که در این مورد برشمردیم " سازماندهی " فعالیت کودک بود. پر کردن اطراف کودک از اسباب بازی های جورواجوری که دوست شان دارد منجر به دستپاچگی و گیج شدن او می شود. به جای این کار، هر بار تنها یک اسباب بازی در اختیار او بگذارید و به نوبت اسباب بازی ها را عوض کنید. تری می گوید:"من وقتی می خواهم کتابی بخوانم یا حساب خریدهای روزانه ام را بکنم؛ از همین روش استفاده می کنم، کتابم را به اتاق فرزندم می برم و آن جا اول عروسک پشمالویش را به او می دهم، بعد از چند دقیقه توپ را و بعد از مدتی دو تا کتاب در اختیارش می گذارم، به این ترتیب او مرتب مشغول بازی است و با هر اسباب بازی به نوبت حسابی بازی می کند و سرگرم می شود، و من هم به کارم می رسم."

یک کودک یک ساله نیاز به جهت دهی دارد، از این رو وقتی احساس می کنید کودکتان آرام آرام علاقه اش را به بازی با یک اسباب بازی از دست می دهد، با پرسیدن یک سؤال دوباره او را تحریک کنید. مثلاً وقتی کودکتان مشغول بازی با بلوک هایش است، در حین این که مشغول کار خودتان هستید بدون این که مستقیماً وارد بازی با او شوید، با او صحبت کنید. مثلاً می توانید بگویید:" عجب! تو سه تا مکعب رو روی هم گذاشتی. می تونی یکی دیگه هم بهشون اضافه کنی؟"سعی کنید برنامه تنها بازی کردن بخشی از برنامه روزانه بچه باشد. کلر لرنر، متخصص رشد کودکان در واشینگتن می گوید:"

کلید تقویت توانایی تنها بازی کردن در بچه ها این است که با افزایش تدریجی زمان تنها بازی کردن، او را به این کار عادت دهید." البته ممکن است اولین تلاش های شما برای وادار کردن کودک به تنها بازی کردن بیش از چند دقیقه نتیجه ندهد و کودک پس از دقایقی کوتاه داد و فریاد راه بیندازد و شما را بطلبد، در این هنگام سعی کنید سریع به او پاسخ ندهید، به او فرصتی بدهید تا خودش با مسأله کنار بیاید. یک زمان مناسب برای ایجاد عادت تنها بازی کردن، بعد از حمام یا ناهار است، این زمانی است که کودک راضی و خشنود به نظر می رسد. زمان هایی که خودتان خسته هستید برای این کار انتخاب نکنید. دکتر فوی می گوید:" خستگی و تنشی که شما در درونتان احساس می کنید ممکن است در رفتار کودکتان منعکس شود."

در ضمن به خاطر بسپارید که این فرایند همیشه با یک الگو و با یک کیفیت ثابت نخواهد بود. کودکی که یک روز خیلی خوب خودش را به تنهایی سرگرم می کند، روز بعد ممکن است کاملاً از این کار امتناع کند، اما شما باید تلاش کنید که فرصت های لازم را برای او فراهم کنید تا تنها بازی کردن را به مرور بیاموزد. پیش از این که شما فکرش را بکنید خواهید دید که توانسته اید پانزده دقیقه تمام به حال خودتان باشید و کودک کاری به شما نداشته و شادمانه خود را در دنیای بازی غرق کرده است!

قسمت دوم این متن برمی گردد به اینکه کودک بتواند در تعامل با دیگر کودکان به سرگرمی خود بپردازد

چطور به خردسالان بیاموزیم وسایل‌شان را در اختیارهمبازی‌های خود بگذارند؟

کودکانی که خود را در مرکز می‌بینند و آموزش ندیده‌اند که در بازی‌های گروهی چگونه عمل کنند، معمولا نمی‌توانند از بازی لذت ببرند و کمتر با دوستان خود سازش دارند. کودکان از همان سنین پایین باید نحوه حضور در گروه را بیاموزند و هیچ فضایی بهتر از بازیهای گروهی برای این آموزش نیست. کودک باید بداندرعایت نوبت در استفاده از اسباب‌بازی‌های موجود، چه این اسباب‌بازی متعلق به خودش باشد چه از آن دیگر کودکان بسیار حایز اهمیت است. او باید بفهمد اگر اسباب بازی خود را به همبازی‌هایش بدهد حق استفاده از اسباب‌بازی آنها را دارد.

کارشناسان معتقدند " کودکان درسنین ۴-۵ سال در مرحله ای هستند که می‌توانند یاد بگیرند به اشتراک گذاشتن اسباب بازی یا هر وسیله دیگری با همبازی‌ها لذت بخش است"

شما به عنوان والدین وظیفه دارید بخشندگی و دوری از خودخواهی را با به نمایش گذاشتن این خصیصه‌ها برای کودک، به وی آموزش دهید.

چه باید کرد؟

استفاده مشترک از اسباب بازی و لوازم را مفرح و سرگرم کننده کنید

به کودک خود بازی‌های گروهی را که در آن همه برای یک هدف بازی می‌کنند،‌آموزش دهید. مثلا با یکدیگر پازل درست کنید و برای گذاشتن تکه‌های آن نوبت بگیرید. کارها را تقسیم کنید یا با مشارکت هم باغچه را بکارید، نرده‌ها را رنگ بزنید، ماشین را بشویید و در انجام این کارها همکاری، رعایت نوبت و دوری از خودخواهی را تمرین کنید. گاهی هم به تناوب چیزهایی مثل خوراکی‌هایی مختصر در اختیار وی قرار دهید تا آنها را زمان بازی بین دوستانش تقسیم کند.

خساست وی را هرگز ملامت نکنید

اگر شما فرزندتان را خسیس یا خودخواه خطاب کنید، در واقع این خصیصه را در وی قانونمند کرده‌اید یعنی این ویژگی را در مورد او پذیرفته‌اید. اگر شما فرزند خود را مجبور کنید که از هرآنچه در اختیار دارد ببخشد این روش اجباری از او یک انسان سخاوتمند نمی‌سازد بلکه باعث رنجش خاطر وی می‌شود.
به اعتقاد متخصصین علوم تربیتی باید به جای نصیحت از شیوه تقویت مثبت استفاده کرد. این نکته را نیز باید در نظر داشته باشیم که همین اندازه که کودک نکته اصلی را در ذهن داشته باشد کافی است، با افزایش سن و رشد و کامل شدن ، وی در می یابد که تقسیم داشته‌ها با دوستان بسیار لذت‌بخش تر از انحصاری کردن آنها نزد خویش است.

مسئله را با کودک به گفت و گو بگذارید

وقتی که کودک برای حفظ اسباب بازی‌هایش نزد خویش، دادو بیداد و مشاجره می‌کند، به او کمک کنید تا هر آنچه را که اتفاق می‌افتد به درستی درک کند. اگر کودکی چیزی را پشتش گرفته و به کسی نمی‌دهد، برایش شرح دهید که با این کار دوستانش در مورد او ممکن است چه فکری ‌کنند. ضمن اینکه به کودک کمک کنید تا احساسش را بیان کند. وقتی کودک از خود خست نشان می‌دهد در مورد علت این کار از او سوال کنید زیرا با توضیحاتی که کودک می‌دهد بهتر می‌توانید متوجه شوید که اشکال در کجای کار است.

کودک خود را برای حل کردن مشکلات آموزش دهید

اگر کودک شما به اسباب بازی که همبازی او هم می‌خواهد، محکم چسبیده و حاضر نیست آن را به کسی بدهد، فرصت فکر کردن بدهید. و با روشن کردن مفهوم تقسیم اسباب بازی و لوازم، به اوبگویید اگر کودکی هم در مورد او این کار را بکند می‌تواند چقدر ناخوشایند باشد و او را تشویق کنید که نوبتی با آن وسیله بازی کنند و در تعیین زمان بازی هر کدام از کودکان نیز به آنها کمک کنید. به کودک تفهیم کنید که به اشتراک گذاشتن اسباب بازی به معنی از دست دادن آن نیست بلکه اگر او اسباب بازی‌هایش را در اختیار دوستانش قرار دهد امکان استفاده از اسباب بازیهای دوستان خویش را نیز به دست خواهد آورد.

فضای بازی را آماده کنید

پیش از ساعت بازی اگر وسیله‌ای وجود دارد که کودک ترجیح می‌دهد با کسی تقسیم نکند به او کمک کنید و جایی مناسب برای پنهان کردن آن پیدا کنید. بعد از او بخواهید لوازمی را که می‌تواند در بازی گروهی وارد کند با خود بردارد. با این کار کودک از لحاظ ذهنی در فضایی قرار می‌گیرد که آمادگی به اشتراک گذاشتن لوازمش را دارد. ازهمبازی کودک هم بخواهید چند تا از لوازم بازی‌اش را با خود بیاورد. وقتی کودک ببیند که تنها او نیست که باید اسباب بازی‌اش را در اختیار دیگری قرار دهد ،‌بیشتر تشویق به این کار می‌شود.

از وسایل کودک‌ خوب استفاده کنید

کودک اگر ببیند از وسایلش به خوبی استفاده نمی‌شود حاضر نیست آنها را حتی برای مدت زمان کوتاه هم به کسی بدهد. قبل از اینکه مثلا از مداد رنگی وی استفاده کنید حتما اجازه بگیرید و فرصت پاسخ منفی را نیز به وی بدهید. مراقبت کنید خواهر و برادر کودک یا دوستان وی از لوازمی که از کودک امانت می‌گیرند به خوبی مراقبت کنند.

کودک را با مثال راهنمایی کنید

بهترین شیوه برای اینکه کودک شما بخشندگی را بیاموزد، مشاهده آن است. در این ارتباط شما می‌توانید مثلا بستنی خود را با او شریک شوید یا مثلا روسری خود را به او بدهید تا بتواند از آن به عنوان شنل زورو استفاده کند و هر کدام از این کارها را که انجام می‌دهید به موضوع استفاده مشترک از یک وسیله دایم اشاره کنید.

توجه داشته باشید که به وی بیاموزید علاوه بر اسباب و لوازم، احساسات و عواطف نیز قابل تقسیم کردن و به اشتراک گذاشتن هستند.

مهمترین شیوه این است که موقعیتی را فراهم آورید تا بده بستان‌های شما، مصالحه کردن‌های شما و بخشندگی شما را مشاهده کند.

منبع: بلاگ رواشناسی کودک | همشهری آنلاین