آموزش نظم به کودکان

بهترین سن برای آموزش نظم به کودکان چه زمانی است؟

 اصولا پذیرش این مطلب برای بچه ها، کمی سخت است و والدین نیز از اینکه وسائل بازی کودک خود را همواره در زیر دست و پای خویش ببینند، احساس خوبی ندارند. اما یک سوال اساسی در این میان وجود دارد که موجب سردرگمی و عدم موفقیت والدین در رابطه با آموزش نظم به کودکان می باشد و آن این است که به راستی، بهترین سن برای آموزش نظم به کودکان چه زمانی است؟

بسیاری از کارشناسان معتقدند که ایجاد انضباط در کودکان امری است که از همان ابتدای تولد کودک، باید آغاز شود و به مرور زمان و با توجه به رشد جسم و روح کودک، ادامه یابد. البته فهم دقیق این موضوع کمی مشکل به نظر می رسد و بیان آن در حد تئوری، ساده است و مهم این است که چطور بتوان این امر را عملیاتی و کاربردی کرد .

آنچه مشخص است اینکه اگر والدین بخواهند کودکشان در دوران نوجوانی ملزم به رعایت نظم باشد، باید از دوران کودکی به او آموزش دهند زیرا درخت را تا زمانی که یک نهال است می توان به طور دلخواه شکل داد و اگر کودک، به بی انضباطی عادت کند، تغییر رفتار در او کار مشکلی است .

نحوه آموزش نظم به کودکان در سنین مختلف متفاوت است:

 چرا که هر کودکی روحیه ای خاص و متفاوت از سایرین دارد و اینکه والدین چطور بتوانند مطابق روحیه کودکشان به آموزش نظم به او بپردازند، بسیار مهم است.  البته باید در ارتباط با این مقوله این موضوع را توضیح داد که آموزش نظم به کودکان زیر یک سال، باید به طور غیر مستقیم صورت گیرد. مثلا اینکه یک مادر رعایت نظم را در همه امور مربوط به کودک در نظر گیرد، مهم است. اموری همچون شیر دادن، خواباندن، بیدار کردن و تر و خشک کردن نوزاد. آنچه مهم است اینکه این اقدام در ضمیر ناخودآگاه او اثر خواهد گذاشت. در سنین بالای یک سال، آموزش به طور غیر مستقیم (آموزش کلامی) و با القای غیر مستقیم. این یعنی یک روش الگویی است که می تواند تاثیر خوبی داشته باشد. البته باید گفت که در این سنین، بچه ها قدرت درک مستقیم و کامل و منطقی یک موضوع را ندارند و اصولا به غیر از روش های غیر مستقیم که می تواند از طریق قصه گویی یا بازی باشد، نمی توان روشی موثر را پیدا کرد. اما در سنین بالای سه سال، این نکته مطرح می شود که کودکان از درک نسبی و تشخیصی نسبی برخوردار می شوند و اینکه در این زمان برای آموزش نظم می توان از اهرم هایی مثل فشار، تحمیل و یا تنبیه استفاده کرد. باید در این راه صبور بود! آنچه مشخص است این است که هر نکته ای را که بخواهیم برای بچه ها درونی کنیم و به گونه ای به آنها آموزش دهیم که اثری ماندگار به دنبال داشته باشد، باید با صبر و حوصله برخورد کنیم. نظم  و انضباط موضوعی است که باید به گونه ای نرم و ملایم و به طور تدریجی در کودک ایجاد شود. آموزش نظم در یک کودک، اگر با زور و فشار و تحمیل همراه باشد، باعث ایجاد حس ناامنی، ترس، طغیان، دروغگویی، چاپلوسی و  وسواس خواهد شد. آن دسته از کودکان که به خاطر فشارهای والدین و ترس از آنها، به رعایت انضباط می پردازند، معمولا روحیه ای سرکش و مساله آفرین پیدا می کنند و در مقابل بزرگسالان، مقاومت می کنند و به خاطر فشارهایی که در دوران کودکی از طریق والدین به آنها وارد شده، از آنها انتقام می گیرند.

روانشناسی امروز معتقد است که آموزش نظم به بچه ها اگر با زور همراه باشد، تنها پاسخی موقتی را به دنبال خواهد داشت و در آینده موجب ایجاد مشکلاتی جدی می شود. مشکلاتی که موجب می شود تا این کودکان در غیاب والدین خود، قانون شکنی کنند و از اصول والدین خود تخطی کنند. آنچه مهم است والدین  همواره مد نظر داشته باشند این است که اگر محدودیت هایی برای فرزندان قرار می دهیم باید این اقدام را به نرمی و با عطوفت به کودکان بیاموزیم تا برای آنها وجدانی و درونی شود. اگر آموزش نظم  و انضباط  با فشار و زور همراه باشد، با از میان رفتن فشار،کودک نقض قانون کرده و زیر بار نمیرود. اما چنانچه محدودیت های موجود برای کودک با مطلوبیت فردی همراه باشد و برای او با مهرورزی و عطوفت والدین، درونی شده باشد، حتی در غیاب والدین و بدون اهرم فشار هم به آن عمل خواهد کرد.

نکاتی برای آموزش نظم به کودکان:

۱. آماده کردن محیطی امن و بی‌خطر

کودکان نوپا، موجودات کنجکاو کوچکی هستند که دوست دارند همه چیز را لمس و کشف کنند. اصلا معقول نیست که از آنها انتظار رفتاری کنترل‌شده داشته باشید و فکر کنید که می‌توانند مانند یک آدمِ بالغ دست‌ و پاهای کوچک‌شان را تحت کنترل داشته باشند. پس فضای خانه را ایمن کنید تا کودک شما در کمال امنیت در خانه بازی و آن را جست‌وجو کند.

برای این کار باید تزئینات شکستنی یا اشیای خطرناک را جمع‌آوری کنید، روی پریزهای برق محافظ کودک بگذارید، حواس‌تان به قرنیزهای تیز گوشه‌ی دیوارها باشد و هر کار دیگری را که لازم است، انجام بدهید تا محیطی امن و بی‌خطر برای گشت و گذارهای عزیز کوچک‌تان فراهم شود. وقتی محیط خانه و اطراف کودک عاری از خطرهای این‌چنینی باشد، آموزش نظم ساده‌تر پیش خواهد رفت، چون دیگر کودک با انواع توصیه‌های ریز و درشتی مانند «به این دست نزن» یا «آنجا نرو» و … روبه‌رو نخواهد بود.

۲. روالی روزمره وضع کنید

برای کمک به شکل گرفتن ساختار و برنامه‌ای روزانه برای کودک خود روال و جریانی مشخص، تعیین کنید. یعنی برنامه‌ای مشخص برای خواب، بازی و غذاخوردن کودک ایجاد کنید و به آن پایبند باشید. هنگامی که بدن کودک شما بداند که در چه زمانی باید انتظار کدام فعالیت را داشته باشد، بنا به عاداتی که پیدا کرده است، رشد می‌کند.

برای رفتن از فعالیتی به فعالیت دیگر به کودک اطلاع بدهید و برنامه را به او گوشزد کنید مثلا بگویید: «چند دقیقه‌ی دیگر وقت آماده شدن برای حمام است» این اعلام برنامه، مشکلات رفتاری کودک را در هنگام تغییرات کاهش می‌دهد و آمادگی او را برای تغییر بیشتر می‌کند.

حتما بخوانید: چگونه مسئولیت پذیری در کودکان را افزایش دهیم؟

۳. برنامه‌‌ای برای گردش تدارک ببینید

برای رفتن به بیرون از منزل دقت زیادی به خرج دهید. رفتن به خرید، گردش، خیابان و … هنگامی ساده و راحت می‌شود که کودک شما کاملا آماده باشد. یعنی گرسنه نباشد و به‌اندازه‌ی کافی هم استراحت کرده باشد. پس وقتی کودک در بهترین وضعیت است و بهانه‌ای برای گریه کردن و اذیت شدن ندارد او را به داخل اجتماع و بیرون از خانه ببرید.

۴. حواس کودک را پرت کنید

از کوتاهی دامنه‌ی توجهِ کودک به نفع خودتان استفاده کنید. اگر می‌بینید که کودک‌تان کاری خلاف میل شما انجام می‌دهد، حواس او را به چیز دیگری پرت کنید. مثلا توجه او را به نقطه‌ای دیگر از اتاق جلب کنید یا یک وسیله‌ی بازی در اختیارش قرار بدهید در این صورت او کار قبلی را رها می‌کند.

۵. قوانینی وضع کنید و شیوه‌ی پیروی از آن را به کودک یاد بدهید

قوانین ساده‌ای در خانه وضع کنید و کودک را وادار به پیروی منظم و پیوسته از آنها کنید. برای نمونه، اگر کودک نوپایی دارید که درک درستی از نوازش گربه ندارد با گفتن جمله‌ی «آروم، آروم نازِش کن» و نوازش آرام گربه، شیوه‌ی صحیح برخورد با حیوانات را به کودک خود نشان بدهید.

کودکان نوپا برای آموختن هر چیزی نیاز به تمرین و تکرار دارند. هربار که می‌بینید کودک شما قانون مربوطه را فراموش کرده است، با جملاتی یکسان و لحنی مشابه، یادآوری‌های لازم را به او ابلاغ کنید.

۶. توضیحات کوتاه و مختصر کفایت می‌کند

دامنه‌ی توجه کودکان نوپا آن‌قدر بلند نیست که بتوانند به توضیحات طولانی شما درمورد اینکه چرا نباید کاری را انجام دهند گوش کنند، پس سعی کنید با توضیحاتی مختصر و مفید آنها را در موارد مختلف قانع کنید.

از جملات کوتاه استفاده کنید مثل: «مامانو نزن، دردم میاد». با رشد مهارت‌های کلامی کودک می‌توانید از جملات بلندتر بهره بگیرید.

۷. رفتارهای ناپسند کودک را نادیده بگیرید

معمولا کودکان برای جلب توجه، رفتارهای خاصی را از خود بروز می‌دهند. بدقلقی، ناله کردن، نق زدن یا جیغ کشیدن نمونه‌ای از این رفتارها هستند. اگر به این رفتارها زیاد از حد توجه کنید، این رفتار در کودکان تشدید می‌شود. توجه باعث تقویت مثبت این رفتارها در کودک خواهد شد.

بیشتر کودکان نوپا طاقت یک‌جا نشستن برای مدت مشخص را ندارند. به جای اینکه روی این مسئله دقیق شوید و از خود واکنش و توجه زیاد نشان بدهید، باید نق زدن و رفتارهای دیگر کودک را نادیده بگیرید. برای آموزش نظم به کودکان گاهی نادیده گرفتن رفتارهای خارج از چارچوب بسیار مهم و تأثیرگذار است.

۸. رفتار صحیح را الگوسازی کنید

کودکان با نگاه کردن به اطرافیان خود می‌آموزند. سریع‌ترین راه برای آموزش مهارت‌ها به کودکان، ارائه‌ی الگوی رفتارهایی است که مطلوب شما هستند. کودکان با نگاه کردن به الگوهایی که از جانب شما ارائه می‌شود، رفتارها را تقلید می‌کنند و با تکرار آنها را می‌آموزند.

مثلا به جای اینکه مدام از کودک خود بخواهید تا از واژگانی چون «سپاسگزارم» یا «لطفا» استفاده کند، سعی کنید تا در عمل این کلمات را برای او جا بیندازید. وقتی شما در کلام خود مرتب از این واژه‌ها استفاده کنید به‌طور غیرمستقیم و ناخودآگاه کودک از شما الگوبرداری خواهد کرد.

این الگوبرداری و تقلید فقط برای رفتارها و عادات مثبت نیست، بلکه کودکان از عادت‌های اشتباه و رفتارهای ناپسند نیز الگوبرداری می‌کنند؛ پس سعی کنید مثال و الگوی خوبی برای آنها باشید. این مسئله در آموزش نظم به کودکان بسیار مهم است.

۹. کودک را از موقعیت مشکل‌آفرین دور کنید

گاهی‌ اوقات، بهترین اقدام دربرابر موقعیت ناخوشایندی که کودک در آن قرار دارد، ترک محل است. اگر کودک‌تان قادر به ارائه‌ی رفتار مناسبی در خواروبار فروشی یا فروشگاه لباس و… نیست، باید زودتر خریدتان را به پایان برسانید و سریعا محل را ترک کنید.

گاهی‌ اوقات محیط به‌سادگی، اعصاب کودک را تحریک و او را ناراحت و آزرده می‌کند. در چنین شرایطی کودکان به‌سختی خونسردی و آرامش خود را به دست می‌آورند. برای مقابله با این مشکل باید کودک را از محیط ناخوشایندی که برایش به وجود آمده است، دور کنید، و دوباره در دفعات بعدی سعی کنید تا به آن محیط برگردید و با مشکل مقابله کنید.

۱۰. رفتارهای خوب را تشویق کنید

تشویق، تأثیر زیادی بر کودکان نوپا دارد. با تشویق رفتارهای خوبِ کودک باعث تکرار این رفتارها می‌شوید. مثلا کودک را تشویق کنید تا به‌آرامی بازی کند، اسباب‌بازی‌هایش را خودش بردارد و در انجام بعضی کارها استقلال داشته باشد.

برگرفته از سایت چطور , سایت با کودک