تعریف، علائم، علت و راه های درمان تیک در کودکان چیست؟

برای کاهش تنش‌های احتمالی کودکان تا آنجا که ممکن است برای ایجاد آرامش و اطمینان و حذف موقعیت‌های فشارزا بکوشید و با آنان رئوف و مهربان باشد. متخصصان تاکید دارند کودکان مبتلا به تیک‌های ناگهان حرکت یا گفتار نیاز به صبر، محبت و آرامش والدین دارند. تیک‌ها هیچ‌گاه ارادی نیست، پس این تیک‌ها با عصبانی شدن کودک تشدید می‌شود و به هنگام آرامش کودک کاهش می‌یابند به همین دلیل آرامش در محیط زندگی کودک مبتلا به تیک از اهمیت بسیار زیاد برخوردار است و والدین کمتر باید به حالت‌های کودک خود توجه کنند.

تیک چیست؟

تیک، عبارت است از انجام دادن حرکت و رفتاری یا ایجاد کردن صدایی به صورت غیر ارادی که به طور ناگهانی از فرد سر می زند و به صورت تکرار شونده و سریع اما فاقد ریتم باشد. تیک ها حداقل به صورت گذرا در بسیاری از افراد از جمله کودکان دیده می شود و معمولا استرس ها بروز آن را افزایش، و تمرکز شخص آن را حداقل برای مدت زمان کوتاهی کاهش می دهد.

رفتار تیک‌گونه بیشتر در کودکان شایع است بررسی‌ها انجام شده توسط انجمن روانشناسان آمریکا نشان می‌دهد که تقریبا ۱۳ درصد از پسران و ۱۱ درصد از دختران به این عارضه دچار می‌شوند.
براین اساس کودکان در سنین ۷ تا ۱۱ سالگی بیشترین میزان تیک را از خود نشان می‌دهند و این حالت ممکن است تا سنین میانسالی ادامه پیدا کند.
براساس آمار که انجمن روانپزشکی آمریکا ارائه داده است، ۵ تا ۲۴ درصد از کودکان دارای نوع تیک هستند. تیک در مردها ۳ برابر بیشتر از زن‌هاست و تیک‌ها مزمن بیشتر بین سنین ۶ تا ۱۲ سالگی دیده می‌شود.

تیک‌ها حرکت معمولی است که اغلب در حدود ۵/۳ سالگی شروع می‌شوند، به کودکان کمک می‌کنند تا انرژی عصبی را آزاد کنند. ۷۵ درصد از کودکان این نوع تیک را در عرض ۶ ماه پشت سر می‌گذارند. اگر تیک بیش از ۱۲ ماه ادامه یابد، تیک مزمن محسوب می‌شود. تیک‌های مزمن پایدار هستند و معمولا انقباض ماهچه در آن‌ها بیش از حد و بسیار شدید است. این تیک‌ها مشخصا به صورت حمله‌های دوره‌ای صورت می‌گیرند و غالبا شدت آن‌ها ماه‌ به‌ماه و روزبه‌روز یا حتی ساعت به‌ساعت تغییر می‌کند. تیک‌های مزمن می‌توانند طبق روش‌ها درمان متوقف شوند.

انواع تیک :

تیک ها بر اساس عملی که انجام می شود به دو دسته تقسیم می شوند که هر کدام دارای دو نوع ساده و مرکب هستند:

تیک صوتی:

تیک هایی که با صدا همراه باشند. نمونه های ساده این نوع تیک مانند سرفه کردن، صاف کردن گلو هستند. از انواع مرکب این تیک می توان به تکرار کلمات، ناسزا دادن، پژواک گویی و... اشاره کرد.

تیک حرکتی:

همراه با رفتار و فعلی هستند مانند پلک زدن، شکلک درآوردن، تنگ کردن چشم ها، بالا انداختن شانه یا تکان دادن سر. این دسته از تیک ها در کودکان معمول است. انواع مرکب آن می توان شامل برخی حالات یا حرکات صورت، پریدن، لمس کردن و مانند آنهاست.  تیک های حرکتی مرکب به طور کلی آهسته تر تکرار می شوند و ممکن است هدف دارتر از تیک های حرکتی ساده به نظر برسند.

توره:

نوع خاصی از تیک مزمن وجود دارد که در آن فرد دچار تیک صوتی و حرکتی به صورت همزمان است. این اختلال تورت یا توره نام دارد.  تیک ها بر اساس ماندگاری و زمانی که در رفتار فرد باقی می مانند نیز به دو دسته گذرا و مزمن تقسیم می شوند: تیک های گذرا حداقل ۴ هفته دوام می آورند و این به این معنی است که تکرار رفتاری در مدت زمانی کمتر از این زمان تیک محسوب نمی شود و تیک های مزمن بیشتر از ۱۲ ماه و به دفعات و طی روزهای سال ادامه می یابد. تیک های مزمن بیشتر بین سنین ۶ تا ۱۲ سالگی دیده می شود.

چه علت هایی تیک ها را به وجود می آورند؟

علت تیک می تواند مربوط به سیستم های مغزی (ارگانیک) باشد که جنبه های ارثی در آن مهم است و می تواند به دلایل روانشناختی (سایکولوژیک) رخ دهد. برای تشخیص علل و بررسی دقیق این موضوع در مورد تیک های مزمن، لازم است به روانپزشک کودک مراجعه و با او مشورت کنید.  ولی در هر دو صورت و در همه انواع تیک، استرس و اضطراب باعث تشدید علائم خواهد شد. نکته قابل توجه در این میان حساسیت خانواده روی این مساله است که باید بدانند حرکات غیر عادی کودک در اثر تیک ارادی نیست.

تیک چطور درمان می شود؟

تیک‌ها همگی موقت هستند و غالبا زمانی ظاهر می‌شو‌ند که کودک دچار فشار روانی یا خستگی شود و هنگامی که کودک به حالت عادی برگردد، تیک‌ها هم ناپدید می‌شوند. در کودکان کم‌ سن‌تر برخی از انواع تیک‌ها نسبتا شایع هستند و معمولا نشانه بیمار نیست بنابران تیک‌ها خطرناک نیستند، اما می‌توانند تحرک‌‌کننده باشند والدین هم نباید نسبت به تیک واکنش غیرطبیعی نشان دهند زیرا ممکن است به اضطراب کودک افزوده شود و تیک را بیشتر کند.

از سوی دیگر هر وقت کودک خسته شود، تیک‌های او بیشتر می‌شود پس والدین باید سعی کنند که استراحت کافی به کودکانشان بدهند، خونسرد باشند تا فشار روانی کودک شدت نیابد. همچنین اگر تیک کودکان تکان دادن سر است، هیچ‌گاه والدین او را تنها نگذارند و اطراف تختخواب بالش‌هایی بگذارند تا به خودش صدمه نرساند.

به لحاظ این که رفتارهای تیک غالبا با فشار روح تشدید می‌شوند عناصری را در زندگی کودک جستجو کند که ممکن است منشأ ناراحت یا نگرانی او شود نظر این که آیا آنان تلاش می‌کنند از تکالیف مدرسه و درس‌ها عقب نمانند؟ آیا انتظارات ورزش آنان بالاست؟ آیا مشکلات زناشویی باعث پرشانی آن‌ها می‌شود؟

برای کاهش تنش‌های احتمالی کودکان تا آنجا که ممکن است برای ایجاد آرامش و اطمینان و حذف موقعیت‌های فشارزا بکوشید و با آنان رئوف و مهربان باشد. متخصصان تاکید دارند کودکان مبتلا به تیک‌های ناگهان حرکت یا گفتار نیاز به صبر، محبت و آرامش والدین دارند. تیک‌ها هیچ‌گاه ارادی نیست، پس این تیک‌ها با عصبانی شدن کودک تشدید می‌شود و به هنگام آرامش کودک کاهش می‌یابند به همین دلیل آرامش در محیط زندگی کودک مبتلا به تیک از اهمیت بسیار زیاد برخوردار است و والدین کمتر باید به حالت‌های کودک خود توجه کنند.

تاریخچه خانوادگی در مورد تیک‌ها نشان می‌دهد که تقریبا در یک سوم همه موارد محققان بر این باورند که مسئله پایه ژنتیک دارد یا در برخی حالات ممکن است این عادت از طرق تقلید به دست آید همچنین مشخص شده است که رفتارهای تیک در زمان فشارهای عصبی افزایش می‌یابد که این امر به تیک عصب منجر می‌شود.

وظیفه اطرافیان در قبال رفتار با افراد دارای تیک بسیار مهم است. نباید به این حرکات اهمیت داد به روی بچه آورد یا دائما به او گوشزد کرد که چرا این کار را انجام می‌دهد زیرا با آگاهی یافتن فرد از این مشکل، رفتارش روی آن متمرکز می‌شود و در همین مواقع است که تیک افزایش می‌یابد. شرایط خانوادگی در ایجاد و تشدید تیک بسیار حائز اهمیت است و رفتار والدین با یکدیگر روی کودک تاثیر مستقیم می‌گذارد. حتی در مواقعی که والدین با یکدیگر قهر هستند، این سکوت سنگین روی فرزندان استرس شدید وارد می‌کند که در موارد سبب افزاش تیک، شب‌ادراری و لکنت زبان فرزند می‌شود.
والدین باید در مواقعی که کودک تیک ندارد به او بیشتر توجه و نگاه کنند و بیشتر با او صحبت کنند یا او را مورد نوازش قرار دهند و برعکس در مواقعی که حالت‌های تیک را از خود نشان می‌دهد، بی‌اعتنایی کنند و وانمود کنند این حرکات او را نمی‌بینند و او را با فعالیتی دیگر مثل بازی یا نقاشی سرگرم کنند.
فراموش نکنید در درمان تیک نباید به نوع تیک اهمیت داد بلکه باید کودک را درمان کرد. وادار کردن کودک به این که جلوی آینه بایستد و خود را هنگام تیک تماشا کند، موثر نیست. آرام و مساعد کردن اوضاع خانواده، رفع مشکلات درس و تطبیق با مدرسه به ویژه اگر تیک در سنین دبستان و به علت مسائل درسی ظاهر شده باشد، روش موثر است.

درمان تیک های گذرا:

این دسته از تیک ها بر حسب علت ایجادشان می توانند به صورت خود به خودی فروکش کنند یا به سمت اختلال تیک مزمن یا توره پیشرفت کنند. در خصوص درمان تیک می توان گفت در صورتی که تیک خفیف و گذرا مطرح باشد که اختلالی در عملکرد فرد ایجاد نمی کند، درمان لازم نیست. تنها به والدین و اطرافیان توصیه می شود از توجه زیاد به کودک و تیک های او، تذکر دادن مکرر به خاطر تیک، تحقیر و سرزنش کودک به خاطر آن، جدا خودداری کنند.

درمان تیک مزمن:

در موارد تیک مزمن یا تیک گذرای شدید که باعث مشکلاتی برای فرد شده است، بررسی مغز و اعصاب کودک لازم است و بعد از رد علل مغزی، درمان روانپزشکی آن انجام می شود. درمان این اختلال به دو صورت دارویی و روان درمانی انجام می شود. در درمان دارویی از داروهای آنتی سایکوتیک و ضد اضطراب ها استفاده می شود و درمان روان درمانی مواردی شامل: رفتار درمانی، آموزش ریلکسیشن (تن آرامی)، آموزش به خانواده (همچون درک غیر ارادی بودن تیک، تذکر ندادن، توجه نکردن به این رفتار کودک و دوری از تحقیر او)  صورت می گیرد.

اما سوالی که باقی می ماند مربوط به مشکلات شایعی مانند جویدن یا کندن ناخن، کندن موی سر، جویدن خودکار یا مداد و مانند آنهاست. طبق تعریفی كه ارایه كردیم، این رفتارها با حركت سریع ناگهانی تكراری والبته غیرارادی همراه نیست، به همین دلیل تیک به حساب نمی آید. پس چطور باید آنها را تعریف کرد؟ این رفتارها قبلا جزو اختلالات كنترل تكانه تقسیم بندی می شد ولی براساس آخرین تقسیم بندی اختلالات روانپزشكی در حال حاضر جزو اختلالات وسواسی طبقه بندی می شوند.