قدمت فعالیت حوزه گفتار درمانی یا آسیب شناسی گفتار و زبان، در ایران بیش از ۴ دهه بوده و خوشبختانه متخصصان نیز توانسته اند، نتایج شایانی را در زمینه واکاوی از مشکلات گفتار و زبان و بهبود علائم بر جای بگذارند. آگاهی خانواده ها نیز درباره چنین معضلاتی که می‌توانند بر مهارت کلامی تاثیرگذار باشند و خراش عمیقی بر روح افراد درگیر بگذارند، افزایش یافته است. خوشبختانه افراد بسیاری حال مایلند، بهترین زمان اقدامات درمانی را بدانند تا بدون آشفتگی و سردرگمی، مسائل و چالش های کلامی کودکان را پشت سر بگذارند.
نخستین زنگ خطرهای هشدار دهنده نقص کلامی
زبان و کلام، یک مهارت ابزاری ملموس است که ارتباطات انسانی را در عالیترین سطح، شکل می‌دهد تا افراد از طریق اشتراک احساسات و عواطف، با یکدیگر حرف زده تا در دیگر بخش‌های زندگی مانند تحصیل، آموزش و اشتغال موفق شوند.
خانواده ها می بایست الگوی رشد کلامی فرزندشان را با حساسیت دنبال کنند تا در صورت مواجهه با محدودیت ها و بن بست های مختلف از متخصصین واجد شرایط، مشاوره تخصصی دریافت کنند.
برخی از والدین، ناتوانی کلامی فرزندشان را به دلایل مختلف مانند خجالت، ترس و بد تربیتی و یا حتی کند ذهنی مرتبط می دانند، در حالی که برای شناخت علت اصلی ضعف گفتاری نیاز است با آسیب شناس گفتار و زبان مشاوره تخصصی برای ارزیابی شواهد ترتیب داد . مطمئناً میدانید، افرادی که مجهز به علم و تجربه نیستند، صلاحیت تشخیص درباره شرح حال بیمار و تجویز خدمات درمانی را نیز ندارند.
لزوم شناخت خدمات گفتار درمانی
کودکان در سنی نیستند که بتوانند مشکل و نقص گفتاری خویش را تشخیص دهند، اعضای خانواده به ویژه والدین می توانند با علم و آگاهی متمرکز بر مهارت کلامی فرزندشان باشند تا نقاط قوت و ضعف را در موقعیت های مختلف تشخیص دهند.
مطمئناً ضعف گفتاری می تواند اندوه بسیاری را به روحیه کودک تحمیل کند که اثرات آن تا سال های آینده نیز ماندگار خواهد بود. اگر مایلید فرزندی با اعتماد به نفس داشته باشید که امید به زندگی دارد و برای دستیابی به اهداف خویش تلاش میکند، باید قابلیت های گفتاری و توانمندی های صوتی را همواره رصد کنید تا در صورت بروز ضعف، اقدامات موثری را استفاده کنید.
مشکلات گفتاری بسیار متنوع اند حتماً شما نیز با افرادی مواجه شده‌اید که به دلایل مختلف مانند لکنت زبان، ناروایی های گفتاری را به نمایش می‌گذارند.
بزرگسالان نیز ممکن است در اثر سکته یا ضربه به سر، مهارت کلامی قدرتمند نداشته باشند. جامعه متخصصانی که با گروه درگیر مشکلات گفتاری مواجه هستند، بسیار وسیع است علاوه بر گفتار درمانگر، متخصصین اطفال، متخصصین مغز و اعصاب و پزشک گوش و حلق و بینی نیز ممکن است برای عبور شخص از محدودیت های گفتاری، راهکارها و پیشنهادهای علمی، داشته باشند.
شاید برایتان جالب به نظر برسد که برخی از افراد، برای پیشرفت در مهارت های کلامی و ورود به حیطه های حرفه‌ای مانند خوانندگی، قرآن خوانی، مداحی، گویندگی و بازیگری نیز از خدماتی بهره گیرند، علیرغم آنکه اختلال جدید وجود ندارد.
در این مطلب سعی شده است با نشان دادن برخی از اختلالات رایج در حوزه گفتار درمانی، والدین را هشیار کرد تا در صورت وجود نشانه های پرخطر هر چه زودتر از استراتژی های درمانی استفاده کنند.
حال در قرن بیست و یکم، ارتباطات شکل وسیع تر و گسترده تری را در پیش گرفته است و نیاز است با مشاهده این علائم هشدار دهنده، هرچه زودتر تمهیدات درمانی را به کار برد تا توانمندی گفتاری تحت تاثیر قرار نگیرد علاوه بر آن که شاهد فردی سالم در اجتماع بود.
خدمات گفتاردرمانی کدامند؟
خدمات گفتاردرمانی متمرکز بر ریشه‌یابی، بررسی و بهبود اختلالات گفتار و زبان هستند که نواقصی را در ارتباطات کلامی و غیرکلامی به وجود آورده اند. در واقع این رشته تخصصی با تشخیص نشانه های پرخطر، مسیری را برای دریافت استراتژی های درمانی ترسیم می کند.
البته باید پذیرفت آزمایشها و تست های خاصی برای شناسایی گروه درگیر یافت نشده است، البته نباید با افرادی که صلاحیت ندارند، مشورت کرد.
اختلالات گفتاری و زبانی متنوع بوده بنابراین روند درمان می‌تواند کوتاه مدت یا دراز مدت باشد که بسته به شرایطی مانند شدت اختلال، نوع آن و تعداد جلسات درمانی است علاوه بر آن که نیاز به همکاری کودک و خانواده نیز دارد.
بهترین دکتر گفتار درمان کدام است؟
دکتر گفتار درمانی خوب را میتوان متخصصی دانست که از طریق علم و تجربه خویش، به تشخیص نوع اختلال، منشاء و تاثیرات ناشی از آن می پردازد، تا از طریق این نقشه راه اصولی، خدمات درمانی نیز تجویز شوند.
متخصص گفتار درمان خوب، می‌تواند اختلالات پنهان گفتار و زبان را نیز تشخیص دهد، شاید دور از انتظار به نظر برسد که بتوان از طریق شواهد، منشاء اختلالات گفتاری و زبانی را برای فائق آمدن، شناخت اما برنامه‌های درمانی باتوجه به پیشرفت تکنولوژی فرصتی بهینه فراهم کرده است تا افرادی که از شدیدترین نوع اختلالات گفتاری نیز رنج می‌برند، بتوانند به بهبودی خویش امیدوار باشند.
در جلسات مشاوره‌ای تمرکز متخصصین گفتار درمانی بر توانمندی کلامی است تا محدودیت ها و نواقص را از طریق توانمندی های ادراکی تشخیص داد تا ابهامات نیز برطرف شده و بتوان همراهی شخص را برای اقدامات درمانی جلب کرد.
مهمترین اقدام برای استفاده از درمان های موثر، تشخیص دقیق اختلال و شدت عارضه است بنابراین در انتخاب متخصص گفتار درمانگر باید دقیق بود.
وظایف گفتار درمانگر خوب کدام است؟
شاید شما نیز مانند بسیاری از افراد، وظایف دکتر گفتاردرمانی خوب را تنها محدود به بررسی شواهد، ارزیابی و تشخیص نوع اختلال گفتار و زبان بدانید، در حالیکه این متخصصان با علم و تجربه خویش می توانند زوایای پنهانی از دیگر مشکلات را نیز تشخیص داده و برای بهبودی نیز استراتژی های درمانی مثمر ثمری را توصیه نمایند. در ادامه به مواردی گریز زده شده است:
ممانعت از درگیری نوزادان نارس با مشکلات مرتبط با بلع، یکی از خدمات تاثیرگذار این گروه از متخصصان است.
با مراجعه زودهنگام به متخصصان گفتار و زبان، می توان از شدت یافتن اختلال ممانعت کرد بنابراین در مواردی که شخص درگیر عارضه ناروایی طبیعی گفتاری است باید از مشاوره تخصصی بهره گرفت تا شاهد ماندگاری و درگیری با اختلالات وسیع‌تری همچون لکنت زبان نبود.
از دیگر همکاری های برجسته متخصصین گفتار و زبان، می توان همکاری با ارتودنتیست را نام برد تا فشار مضاعف زبان بر دندان ها احساس نشود.
برای عبور شخص درگیر مشکلات گفتاری از محدودیت های مختلف، نقش گفتاردرمانگر جهت ارائه مشاوره با دیگر اعضای گروه توانبخشی بسیار پررنگ است.
خانواده ها به ویژه والدین برای درک درست و داشتن رفتار حرفه ای نیاز است، اطلاعات ارزشمندی را از طریق مشاوره با متخصصین گفتار درمانگر دریافت کنند.
متخصصین درمانگر گفتار و زبان، می توانند ناگفته های بسیاری را در بررسی اندام های گویایی و تاثیرپذیری سایر روش ها، همچون عمل جراحی، ترمیم شکاف کام بر کاهش میزان خیشومی شدگی، نشان دهند.
بازدهی تمامی خدمات گفتاردرمانی بی‌ارتباط با ارزیابی دقیق و شناخت علت اختلال نیست.
شناخت شواهد تاثیرگذار بر تشدید اختلال و پیشرفت عارضه نیز از دیگر وظایف گفتاردرمانگر محسوب می شود.
استروبوسکوپی از دیگر روش هایی است که برای ارزیابی عملکرد حنجره به کار می رود تا بتوان یک برآورد کلی درباره فیزیولوژی نیز داشت.
رمزگشایی از ساختار صدا و جزئیات آن با کمک تجزیه و تحلیل و آنالیز آکوستیکی صورت می گیرد.
متخصصین گفتار درمانگر برای آن که اطلاعاتی درباره عملکرد بلع و انتخاب بهترین استراتژی درمانی داشته باشند از شیوه نیزوفارنگوسکوپی استفاده می کنند.
کاربرد نیزوآندوسکوپی نیز جهت شناخت عملکرد نرم کام و شدت عارضه های موثر بوده که در بین متخصصین گفتاردرمانگر استفاده می شود.
راهکارهای درمانی مختلفی برای اختلالات گفتار و زبان وجود دارند که پارامترهای بسیاری در بازدهی آنان موثر هست بنابراین انتخاب بهترین، گاه نیاز به آزمون و خطا و آزمایش دارد.
برنامه ریزی برای اجرای درمان، از مرحله تشخیص عارضه تا انتخاب بهترین شیوه، بر عهده متخصصان حوزه گفتار و زبان است.
برای مشاهده نتایج چند برابری و اعتمادسازی شخص بیمار، متخصص درمانگر همواره با دیگر اعضای گروه پزشکی، همکاری سازنده ای را شکل می‌دهد که به کشف وجوه پنهان عارضه نیز کمک می کند تا در نهایت از بین روشهای موجود، بهترین راهکار استفاده گردد.
انواع اختلالات گفتار و زبان
با مرور منابع علمی میتوان شاهد تقسیم بندی انواع اختلال گفتار و زبان در چهار دسته بود که در ادامه اشاره شده اند:
- اختلالات صوت
- اختلالات زبان
- اختلالات زبان در دوران رشد
- اختلالات اکتسابی زبان
- اختلالات روانی و ریتم گفتار
- اختلالات صداهای گفتاری
اختلالات صوت کدامند؟
صوت تمامی افراد منحصر به فرد است و به پارامترهای مختلفی مانند جنسیت و حتی موقعیت فرهنگی اجتماعی وابستگی دارد. برای شناخت صوت طبیعی نیاز است عملکرد آن را از نظر کیفیت، زیر و بم، بلندی و انعطاف در نظر گرفت.
حنجره با داشتن تارهای صوتی منجر به ایجاد صوت خاص و منحصر به فرد می شود اما زمانی میتوان شاهد اختلال صوتی بود که عواملی بر عملکرد آوایی تاثیر بگذارند. برای تسهیل و اصلاح چنین عارضه هایی نیاز به استفاده از خدمات گفتار درمانی است تا شرایط و سختی ها را پشت سر گذاشت و به روند سلامت گفتاری بازگشت.
انواع اختلالات صوتی
اختلالات صوتی خود نیز دارای تقسیم بندی جزئی تر بوده که شامل اختلالات عضوی و روان زاد هستند.
منشاء بروز اختلالات صوتی عضوی را متخصصان گفتار درمانی، مشکلات ساختمانی و عضوی بیان کرده‌اند که برای عبور از این محدودیت ها، نیاز به استراتژی های درمانی است اما نواقص عملکردی و یا پدیده‌های روانی موجب بروز اختلالات صوتی روان زاد می‌شوند که می‌توانند اندوه بسیاری را به روان شخص درگیر وارد کند.
برای تشخیص بهتر شواهد این نوع اختلالات، در ادامه نقشه راهی ضمیمه شده است تا علائم و نشانه های پرخطر را در زمان طلایی تشخیص داد.
علائم و نشانه های اصلی اختلالات صوتی
اختلالات صوتی فارغ از منشا، شواهد خاصی را نشان می دهند بنابراین نیاز است که برای تشخیص زودهنگام چنین مشکلاتی، علائم را شناخت که در ادامه به چند مورد اشاره می شود:
گرفتگی صدا
گرفتگی صدا را میتوان مشخصه ای دانست که در اثر ارتعاش نامنظم و نامتناوب تارهای صوتی رخ می دهد. برخی برای تشریح این وضعیت اصطلاحاتی مانند صدای خش دار یا خشونت صدا نیز به کار می برند.
خستگی صوتی
فرد درگیر این عارضه، معمولاً پس از صحبت مداوم، احساس ضعف و خستگی بسیار می کند بنابراین رغبتی به حضور در مکالمه های طولانی ندارد و در صورت ناچار بودن به چنین وضعیتی، باید گرفتگی صدا را تحمل کند.
صدای نفس آلود
برای درک بهتر صدای نفس آلود، باید بدانیم که برای تولید آن وضعیتی رخ می دهد که می توان شاهد خروج هوای غیرمرتعش از فضای چاکنای نیز بود. افرادی که از این مشکل رنج می‌برند، چالش عظیمی برای تفهیم افکار و احساسات خود در محیط های شلوغ و پر سر و صدا دارند.
کاهش دامنه آواسازی
خوانندگان و افرادی که در زمینه آواز فعالیت دارند، معمولاً پس از مدتی با کاهش دامنه آواسازی مواجه می‌شوند، این عارضه، سایه سنگینی بر اجرای نت های همیشگی نیز دارد، به طوری که در زمان اوج آواز و یا سطح پایین قابل ملاحظه است.
بی صدایی
بی صدایی می تواند رنج و سختی بسیاری به شخص وارد کند به طوری که نبود صدا و یا کاهش قدرت نسبی آن دور از انتظار نیست و ناگزیر برای ارتباطات کلامی به شکل پچ پچ کردن حرف می زند، علاوه بر آن که چالش‌های دیگری مانند خستگی گلو، احساس خراشیدگی و انرژی زیاد برای حرف زدن را نیز باید تحمل کرد.
آواسازی توأم با تلاش و تقلا
حرف زدن یکی از مهارت های ساده و در دسترس است اما افراد درگیر با این مشکل قادر نیستند افکار و احساسات خویش را به اشتراک بگذارند، حتی ممکن است در آغاز یا ادامه مکالمه، محدودیت‌هایی را به شکل فشار مضاعف احساس کنند که نتیجه آن خستگی بسیار خواهد بود.
لرزش
شخص درگیر از صدای لرزان و مرتعش رنج می برد که نداشتن صوت مداوم و محکم، بسیار آزار دهنده خواهد بود.
درد و دیگر احساسات فیزیکی
برخی از بیماران شواهد دیگری مانند درد را نیز تجربه می کنند که اغلب بر گردن و حنجره متمرکز است. گروهی نیز از درد یک طرفه حنجره و یا قسمت فوقانی سینه شاکی هستند. شاید جالب به نظر برسد در مواردی نادر نیز شخص تنها شواهدی از درد را نشان می دهد که نیازمند ارزیابی بالا نیست.
از دیگر احساسات فیزیکی که بی ارتباط با چنین عارضه‌ای نیستند، می توان احساس وجود جسم خارجی بزرگ و گلوله مانند در گلو، احساس خشکی و سرفه مکرر را نام برد.
بروز اختلال تشدید
باید دانست که فرایند تشدید صوت و یا تقویت امواج صوتی وابسته به پارامتر های بسیاری است که از جمله می توان اندازه و شکل ساختارها و حفرات تشریحی زیر چاکنایی و بالای چاکنای (حلق، دهان، بینی) را نام برد.
بروز اختلال تشدید ناشی از عواملی است که بر تعادل طبیعی شدیدی دهانی و بینی تاثیر گذارند. از شاخص ترین خصوصیات موجود در اختلالات تشدیدی می توان به تغییرات خاستگاه صوتی اشاره کرد که در دو محور افقی و عمودی ممکن است مشاهده گردند.
بد نیست نظر دکتر دانیل بوون، متخصص صوت درمانی را نیز مرور کنیم، تمرکز خوب صدا به معنای توانمندی شخصی برای خروج صوت از بخش وسط دهان و جایگاهی بالای زبان است.
اختلالات تشدیدی با تغییر در تمرکز صدا در سطح افقی
تمرکز صوت در سطح افقی وابسته به جایگاه زبان در داخل دهان است، در صورت جلو آمدن یا عقب رفتگی بیش از حد، می بایست شاهد اختلالات تشدیدی بود.
تمرکز قدامی: صدای نازک و کودکانه ناشی از حرکت زبان به سمت جلو و بالایی دهان است.
تمرکز خلقی: برای درک بهتر تمرکز خلقی، باید صدای شخصیت های ساده لوح و کارتونی را تصور کنید که ناشی از تمرکز صدا در بخش انتهایی دهان است.
انواع اختلالات تشدیدی با تغییر در تمرکز صدا در سطح عمودی
تشدید پرخیشومی
وجود مشکلاتی در دریچه کامی-حلقی، منجر به اتفاقی می شود که می توان تظاهر بالینی آن را به صورت تشدید بیش از حد صدا، در حفره‌های بینی شاهد بود. معمولاً افرادی که درگیر مشکلات دیگری همچون شکاف کام و دیگر سندروم های مرتبط با ناهنجاری های فک و صورت هستند از این اختلال رنج می‌برند.
در واکاوی از علل و ریشه یابی آن میتوان شاهد اتصال نامناسب دو حفره دهان و بینی نیز بود. چنین مشکلی موجب کمبود انرژی گفتار و فهم کلام می شود. از دیگر دلایل ایجاد کننده نباید، جراحی و برداشتن نامناسب لوزه سوم را نیز از قلم انداخت.
تشدید بیش از حد دهانی (کم خیشومی)
در رمزگشایی از ریشه بروز این نوع، می توان شاهد شرایطی بود که نتیجه آن تنگ شدن مجرای بینی است که در بروز آن عواملی موثر هستند از جمله می توان به مواردی مانند عفونت راه بینی، فلپ وسیع (یک نوع پیوند پوستی)، پولیپ های بینی، آلرژی‌ها و بزرگ شدن لوزه سوم نام برد.
تشدید نامتناسب مختلط
در چنین وضعیتی میتوان شاهد ظهور خصوصیات همزمان پرخیشومی و کم خیشومی بود، بروز این اختلال معمولاً ناشی از نقص در دریچه کامی- حلقی است که بر اثر انسداد کامل یا بخشی از راه هوایی بینی، بروز می کند.
پزشکان برای درک بهتر ساختار و عملکرد دریچه ی کامی- حلقی از ابزار نیزوآندوسکوپی، استفاده می کنند.
ویژگی های نمونه صوتی
برای شناخت بهتر ویژگی های یک نمونه صوتی، باید علاوه بر آشنایی با کاهش وضوح گفتار، تمرکز خلقی و تشدید حلقی و اختلال در نحوه تولید صوت را نیز رصد کرد.
تمرکز خلقی در واقع اشاره به وضعیتی دارد که توانمندی صوتی مانند افراد ساده لوح بنظر می رسد که ناشی از انتقال بیش از حد، تمرکز افقی صدا به سمت عقب دهان است.
صداهایی مانند /d/,/t/ زمانی تولید می شوند که انسدادی در اثر برخورد نوک زبان در قسمت پشت دندان‌های فک بالا رخ دهد اما در چنین گروهی، وضعیت متفاوت است و شیوه برگشتی موجب تولید این اصوات می شود که مشابه کیفیت زبان هندی است که برگشت نوک زبان نقش بسیاری در آن دارد.
شنوندگان معمولاً نسبت به درک کلام و محتوای گفتار چالش دارند که بی ارتباط با صدای ناهنجار و ناخوشایند نیست که در اثر انسداد شدن هوا در قسمت حلق بوده که بهبود تمرکز خلفی صدا را دو چندان میکند.
افرادی که از مشکلات مختلفی مانند تمرکز عمودی صدا در حفره بینی، تشدید پرخیشومی شدگی، نقص در تولید اصوات و شنیده شدن صدای خروج هوا از بینی حین مکالمه رنج می برند، شواهد خاصی دارند، به همین دلیل معمولا پزشک در جلسات مشاوره ای برای محک اختلال، تقاضای تکرار واژگان را دارد و در ادامه با کاستن از فشار و برخورد با بخش های اندام کلامی مکالمه را پیش ببرد که چنین اقدامی منجر به کاهش خیشومی شدگی و شفافیت صدا می شود.
همچنین چنین اتفاقی منجر به شنیدن واضح تر اصوات /s/, /j/, /c/ شده علی رغم آنکه چالش هایی همچنان در تبدیل /r/ به /L/ در واژه /jomhuri/ دیده می شود.
افزودن دیدگاه جدید